پورتال اوقات فراغت اداره کل تبلیغات اسلامی چهارمحال و بختیاری

 

وَ مَنْ قُتِلَ مَظْلُوماً فَقَدْ جَعَلْنا لِوَلِیِّهِ سُلْطاناً

و آن کس که مظلوم کشته شده، براى ولىّ و سرپرست او سلطه و حقّ قصاص قرار دادیم.

ولىّ، در این آیه به معناى سرپرست و صاحب اختیار بکار رفته است؛ زیرا حقّ قصاص براى دوست مقتول ثابت نیست، بلکه براى وارث و ولىّ او ثابت است.

ج‏ در طولانى ترین آیه قرآن مجید، آیه 282 سوره بقره، که در مورد نوشتن سند «1» به هنگام پرداخت قرض الحسنه مى‏باشد، مى‏خوانیم:

فَلْیُمْلِلْ وَلِیُّهُ بِالْعَدْلِ‏

(اگر کسى که حق بر ذمّه اوست توانایى بر املا کردن ندارد،) باید ولىّ و سرپرست او (به جاى او،) با رعایت عدالت، املا کند.

در این آیه شریفه نیز ولىّ به معناى سرپرست و صاحب اختیار آمده است.

د- در آیه شریفه 34 سوره انفال مى‏خوانیم:

وَ هُمْ یَصُدُّونَ عَنِ الْمَسْجِدِ الْحَرامِ وَ ما کانُوا أَوْلِیاءَهُ إِنْ أَوْلِیاؤُهُ إِلَّا الْمُتَّقُونَ‏

... و حال آن که از (عبادت موحّدان در کنار) مسجد الحرام جلوگیرى مى‏کنند در حالى که سرپرست و ولىّ آن نیستند؟! سرپرست آن، فقط پرهیزگارانند.

______________________________
(1) با این که طولانى ترین آیه قران پیرامون نوشتن سند دین و قرض الحسنه است، ولى متأسّفانه این حکم در بین مسلمانان ترک شده و بر اثر ترک این سنّت، گرفتاریها و مشکلات فراوانى به بار آمده است.

آیات ولایت در قرآن، ص: 80

ولىّ، در این آیه به معناى سرپرست است و الّا روشن است که کفّار و مشرکان هیچ‏گونه دوستى با چنین مکان مقدّسى ندارند!

ه- در آیه پنجم سوره مریم نیز مى‏خوانیم:

فَهَبْ لِی مِنْ لَدُنْکَ وَلِیًّا یَرِثُنِی وَ یَرِثُ مِنْ آلِ یَعْقُوبَ‏

(خدایا!) تو از نزد خود جانشینى به من ببخش (و فرزندى به من عنایت کن) که وارث من و دودمان یعقوب باشد.

روشن است که ورثه پس از مرگ ولىّ و سرپرست، وارث اموال او هستند، نه این که تنها دوست و یار و یاور او باشند.

نتیجه این که کلمه ولىّ در آیات قرآن در معانى مختلفى استعمال شده است؛ ولى در اکثر موارد به معناى سرپرست و صاحب اختیار است.

منظور از ولىّ در آیه مورد بحث‏

با توجّه به آنچه گذشت، منظور از ولىّ در آیه مورد بحث، آیه ولایت، چیست؟

آیا ولىّ در این آیه به معناى دوست و یار و یاور است؟

این که بر خلاف اکثر موارد استعمال این کلمه در سراسر قران مجید است. پس انصاف این است که «ولىّ» در این آیه به معناى سرپرست و صاحب اختیار است؛ نه به معناى دوست و یار و یاور؛ زیرا:

اوّلًا: «انّما» که در صدر آیه آمده دلیل بر حصر است. یعنى فقط این سه دسته ولىّ مؤمنان هستند، نه غیر آنها؛ در حالى که اگر ولىّ به معناى دوست باشد حصر معنى نخواهد داشت، زیرا در این صورت واضح است که غیر از سه گروه فوق کسان دیگرى هم یار و یاور مؤمنان هستند، علاوه بر این که اگر ولىّ به معناى یار و یاور باشد این همه قید براى‏ «الَّذِینَ آمَنُوا»* لازم نبود، که در حال اقامه نماز زکات بدهند. زیرا همه مؤمنان، حتّى در غیر حال نماز و بلکه حتّى مؤمن بى‏نماز، مى‏تواند یار و یاور برادر مسلمان خویش باشد؛ بنابراین، از کلمه «انّما» که دلالت بر حصر مى‏کند و قیود متعدّدى که در مورد «الَّذِینَ آمَنُوا»* آمده است، استفاده‏

آیات ولایت در قرآن، ص: 81

مى‏شود که ولایت در آیه شریفه به معناى دوستى و نصرت نیست؛ بلکه به معناى سرپرستى و صاحب اختیار بودن است. خداوند و پیامبر و مؤمنین (با آن شرایطى که در آیه آمده) ولىّ و صاحب اختیار و سرپرست شما مى‏باشند.

ثانیاً: آیه 56 سوره مائده، که بعد از آیه مورد بحث آمده است، بهترین قرینه و دلیل بر مدّعاى ماست؛ خداوند متعال در این آیه مى‏فرماید:

وَ مَنْ یَتَوَلَّ اللَّهَ وَ رَسُولَهُ وَ الَّذِینَ آمَنُوا فَإِنَّ حِزْبَ اللَّهِ هُمُ الْغالِبُونَ‏

و کسانى که ولایت خدا و پیامبر او و افراد با ایمان را بپذیرند، (پیروزند؛ زیرا) حزب و جمعیّت خدا پیروز است.

حزب به معناى جمعیّت متشکّل است، پیروزى یک حزب به معناى غلبه و پیروزى آنها در یک حرکت و جهش اجتماعى است؛ بنابراین، از این آیه شریفه که در ارتباط با آیه قبل و مورد بحث است و ظاهراً همزمان نازل شده‏اند، استفاده مى‏شود که ولایت مطرح شده در آیه مذکور یک ولایت سیاسى و حکومتى است.

بنابراین، معناى آیه چنین مى‏شود: «کسى که حکومت خدا و پیامبر و حکومتِ‏ الذین آمنوا .... را بپذیرد، چنین حزب و جمعیّتى پیروز است.»

نتیجه این که، با تفکّر و تعمّق در کلمه کلمه و جمله جمله آیه ولایت و با صرفنظر از روایات فراوانى که در تفسیر آیه وارد شده است، معلوم شد که ولىّ در این آیه به معناى امام و پیشوا و سرپرست است و هر کس حکومت خدا و رسول و «الَّذِینَ آمَنُوا*» را با آن شرایطى که در آیه آمده بپذیرد پیروز و منصور خواهد بود.

مصداق «الَّذِینَ آمَنُوا* ... راکِعُونَ*» کیست؟

از مجموع ابحاث گذشته معناى «انّما» و «ولىّ» روشن شد، ولى هنوز ابهام آیه کاملًا برطرف نشده است؛ زیرا از بحثهاى گذشته معلوم نشد که مراد از «وَ الَّذِینَ آمَنُوا ...* راکِعُونَ*» کیست؟

براى پاسخ به این سؤال باید بدانیم که در میان راویان، مفسّران، دانشمندان و علماء شیعه و اهل سنّت، هیچ کس، جز «على» را مصداقى براى آیه ذکر نکرده است.

آیات ولایت در قرآن، ص: 82

بنابراین، اجماع و اتّفاق همه علماء مسلمان بر این است که بجز على هیچ کسى مصداق آیه شریفه نیست. از سوى دیگر، براى جمله «وَ الَّذِینَ آمَنُوا ...*» لااقل یک مصداق وجود داشته است، پس حتماً آن نفر، جز على بن أبی طالب علیه السلام نبوده است.

نتیجه کل مباحث گذشته، منهاى روایات و احادیث و نظریّات مفسران، سه مطلب شد:

1- این که، «انّما» کلمه حصر است و ولایت را در سه طایفه منحصر مى‏کند.

2- این که ولایت در این آیه شریفه، همانند اکثر موارد استعمال آن در قرآن، به معناى سرپرستى و صاحب اختیار بودن است.

3- این که مصداقِ‏ «الَّذِینَ آمَنُوا ...*» بدون شک وجود مقدّس على بن أبی طالب علیه السلام است.

راه دوم: تفسیر آیه با توجّه به احادیث‏

مرحوم محدّث بحرانى در غایة المرام 24 حدیث از منابع اهل سنّت و 19 روایت از منابع و مصادر شیعه نقل کرده است، که مجموعاً 43 حدیث مى‏شود.

بنابراین، روایاتى که پیرامون این آیه وارد شده متواتر است‏ «1».

علاوه بر این، علّامه امینى در کتاب بى‏نظیرش، الغدیر، از بیست منبع معروف اهل سنّت روایاتى پیرامون آیه شریفه محلّ بحث نقل مى‏کند؛ منابع معروفى چون تفسیر طبرى‏، تفسیر اسباب النّزول‏، تفسیر فخر رازى، تذکره‏ سبط ابن جوزى و الصّواعق‏ ابن حجر و نور الابصار شبلنجى و تفسیر ابن کثیر و مانند آن که از اعتبار خاصّى در نزد اهل سنّت برخوردار است. راویان این احادیث ده نفر از صحابه معروف، به شرح زیر، مى‏باشند:

1. ابن عبّاس 2. عمّار یاسر 3. جابر بن عبد الله الانصارى 4. ابو ذر غفارى که مشروح‏ترین و متقن‏ترین روایت را در این زمینه نقل کرده است 5. انس بن مالک‏

______________________________
(1) هرگاه روایات وارده در مسئله‏اى، بقدرى زیاد باشد که انسان یقین به مضمون آن پیدا کند به چنین روایاتى، روایات «متواتر» مى‏گویند و نیازى به بررسى سند چنین روایاتى نیست.

آیات ولایت در قرآن، ص: 83

6. عبد الله بن سلام 7. سلمة بن کهیل 8. عبد الله بن غالب 9. عقبة بن حکیم 10. عبد الله بن ابىّ.

علاوه بر این که از شخص حضرت على علیه السلام نیز روایاتى در شأن نزول آیه شریفه نقل شده و آن حضرت بارها به این آیه استدلال کرده است.

مضمون روایات فوق چنین است: روزى حضرت على علیه السلام در مسجد النّبى صلى الله علیه و آله مشغول نماز بود، نیازمندى وارد مسجد شد، و تقاضاى خویش را مطرح کرد، کسى چیزى به او نداد «1». حضرت على علیه السلام که در آن هنگام در حال رکوع بود با دست به آن نیازمند اشاره کرد، او آمد و انگشتر را از انگشت مبارک آن حضرت بیرون آورد و از مسجد رفت؛ در این هنگام آیه شریفه مورد بحث بر پیامبر صلى الله علیه و آله نازل شد.