پورتال اوقات فراغت اداره کل تبلیغات اسلامی چهارمحال و بختیاری

شکی نیست که بی اعتنایی به نماز گناهی است بزرگ. بنابراین شناسایی مصادیق این تحقیر ناپسند، مقدمه‌ پرهیز از این عصیان نابخشودنی است. عناوین زیر از مصادیق سبک شمردن نماز است.

الف) تأخیر نماز: امام صادق ـ علیه السلام ـ در تفسیر آیه‌ی شریفه‌ی قرآن، که در ارتباط با مذمت بی اعتنایی به نماز نازل گردیده است  می‏فرماید:

»تاخیر الصّلاة عن اوّل وقتها لغیر عذرٍ»
مراد از بی اعتنایی به نماز، «تأخیر آن از اول وقت بدون عذر است.»

البته روشن است که مراد از عذر، ضرورتی است که بصورت اورژانسی پیش آید و قابل تأخیر نباشد و الاّ باید به کار گفت نماز دارم نه به نماز بگوییم کار دارم.

ب) عدم رعایت آداب آن در خلوت: پیامبر اکرم ـ صلی الله علیه و آله و سلم ـ در روایتی چنین می‏فرماید:

»من احسن صَلَوتَهُ حین یَراهُ النّاسُ و أَساءَها حینَ یَخلُوا فتلک استهانةٌ»
یعنی: «آن کس که در مقابل مردم با دقت نماز بخواند و در خلوت بدون دقت نماز گزارد به نماز بی اعتنایی کرده است.«

مروری بر نمازهای خلوت و جلوت ما، روشن می‏نماید که آیا احترام و توجه ما به نماز بیشتر بوده است یا به ناظران صحنه‌ی نماز.

ج) فراهم نکردن مقدمات نماز قبل از اذان: در روایت دیگری می‏فرماید: کسی که وضوی نماز را تا وقت اذان به تأخیر اندازد او به نماز بی اعتنایی کرده است. آری کسی که به کار اهمیت می‏دهد، قبل از رسیدن وقت آن، مقدمات انجام آن را فراهم می‏کند. کدام ملاقات و میهمانی است که وقت آن فرا رسیده باشد و ما هنوز در فکر پوشیدن لباس و یا آماده کردن شرایط آن باشیم؟!

د) عدم یادگیری معانی: آیا ندانستن معانی الفاظی که روزانه ده بار در نماز تکرار می‏شود به معنی بی اعتنایی به نماز نیست؟! آیا اگر ما برای طرف گفتگوی خویش در نماز اهمیتی قائل باشیم در فکر این نخواهیم بود که محتوا و مضمون مذاکره و نجوای خود را بفهمیم و با ادراک صحیح به سخن در برابر او بایستیم؟! چگونه ممکن است با اقامت کوتاه در یک کشور، تا حدودی به زبان مردم آنجا آشنا می‏شویم و با یکی دو بار عبور از مسیری، نام و نشان آن را فرا گیریم و در برخورد با هر بنایی از اسم و بانی و مشخصات آن جویا شویم اما هیچکدام از این توجهات و حساسیت‏ها در مورد نماز اعمال نشود؟! آیا اینها به معنی بی اعتنایی به نماز نیست؟! چگونه می‏توانیم پاسخگوی این عباداتی باشیم که محتوای آن جز تحقیر خداوند رب العالمین نیست؟! اینجاست که امام حسین ـ علیه السلام ـ به خداوند تبارک و تعالی عرض می‏کند:

»الهی مَن کانَت‎‎‎‎‎ محاسِنُه مَساوِی فکیف لایکونُ مَساوِیه مَساوِی«
یعنی: «خدایا آن کس که اعمال به ظاهر نیک او گناه است پس چگونه گناهان او گناه نباشد؟!«
فرق نمازگزارانی که در نماز هیچ دردی را احساس نمی‏کنند[5] جز درد فراق دوست، از هیچ حادثه‏ای مطلع نمی‏شوند،[6] هیچ صدایی را نمی‏شنوند و غرق در لذت با معشوقند، نماز گزارانی که زیر شلاق و علیرغم هر گونه تهدید و شکنجه و محدودیتی نماز را بپا می‏دارند[7] با کسانی که نماز را بار و رنجی می‏دانند که در برداشتن و عبور از آن باید شتاب کرد و در هنگام اقامه‌ی آن با دست و محاسن بازی می‏کنند و خمیازه می‏کشند، فقط در اهتمام و استخفاف به نماز است.

هـ) عجله و شتاب در نماز: سریع خواندن نماز و تبدیل این عبادت به عادتی که همچون عمل ماشین نویسی بدون توجه به معانی و بدون رعایت خشوع و طمأنینه انجام گیرد از نشانه‏های دیگر بی توجهی به نماز است. استاد شهید آیت اللّه مطهری ـ رحمة الله علیه ـ در این باره می‏فرماید:

»علمای روان‏شناسی می‏گویند: «یک کار همین قدر که برای انسان عادت شد، دو خاصیّت متضاد در آن به وجود می‏آید. هر چه که بر عادت بودنش افزوده شود و تمرین انسان زیادتر گردد، کار، سهلتر و ساده‏تر انجام می‏شود.» یک ماشین نویس که به ماشین نویسی عادت می‏کند، هر چه بیشتر عادت می‏کند، از توجهش کاسته می‏شود. یعنی از اینکه این عمل او یک عمل ارادی و از روی توجّه باشد کاسته می‏شود و به یک عمل غیر ارادی نزدیکتر می‏گردد. خاصیّت عادت این است. اینکه در اسلام به مسأله‌ی نیّت تا این اندازه توجّه شده، برای جلوگیری از این است که عبادت‏ها آنچنان عادت نشود که به واسطه‌ی عادت، به یک کار طبیعی و غیر ارادی و غیر فکری و غیر هدفی و کار بدون توّجه که هدف درک نشود و فقط به پیکر عمل توجه گردد تبدیل شود.

این‏ها چیزهایی است که ما تنها در نماز اسلامی به دست می‏آوریم و متوّجه می‏شویم که بسیاری از برنامه‏های تربیتی به وسیله این عبادت و در پیکر این عبادت پیاده می‏شود، گذشته از اینکه خود این عمل، پرورش عشق و محبّت خدا و معنویّت در انسان است، که این روح عبادت است.»

مردی در حضور امیر المؤمنین ـ علیه السلام ـ نماز خود را با شتاب به جا می‏آورد. حضرت نگاهی به او کرده و فرمود: چند وقت است اینگونه نماز می‏خوانی؟ او گفت: مدت هاست. حضرت فرمود: مَثَل تو نزد خداوند مثل کلاغی است (که منقار بر زمین می‏کوبد. سجده تو خضوع در برابر خدا نیست. منقار به زمین کوبیدن است) اگر اینگونه بمیری بر غیر ملت و دین پیامبر اکرم، مرده‏ای. سپس حضرت در مورد کم گذاشتن در نماز فرمود: به درستی که دزدترین مردم کسی است که از نمازش بدزدد.

برخی از پیامدهای استخفاف و بی توجهی به نماز
1ـ قهر و قطع رابطه با عترت:
امیر المؤمنین ـ علیه السلام ـ در یک بیان قهرآمیز، با صراحت چنین خطاب فرمودند:

»لیس مِنّی مَن ضَیَّعَ الصّلاة»
یعنی: «آن کس که نماز را تضییع نماید از من نیست.«

امام صادق ـ علیه السلام ـ در بیان معیاری برای شناسایی افرادی که با آن حضرت پیوند مکتبی دارند چنین می ‏فرمایند

»اِمتَحِنُوا شِیعَتَنا عِندَ مواقیت الصلوة کیف محافظتهم علیها«
یعنی: «شیعیان ما را از دقت آنان در انجام به موقع نمازها شناسایی کنید.«

در روایت مشهور دیگری حضرتش سهل انگاری در مسئله‌ی نماز و استخفاف به آن را موجب محرومیت از شفاعت خاندان عترت و طهارت در روز قیامت شمردند پیامبر اکرم ـ صلی الله علیه و آله و سلم ـ نیز در بیانی دیگر می‏فرمایند:

»مَن استَخَفَّ بالصّلاة لا یَرِدُ عَلیَّ الحوضَ لا و اللّه«
یعنی: «آن کس که نماز را سبک شمارد (به خدا قسم) روز قیامت در کنار حوض کوثر، با من ملاقات نخواهد کرد.»

این تأکید و بیان همراه با قسم، حکایت از عمق فاصله بین پیامبر اکرم ـ صلی الله علیه و آله و سلم ـ و نماز گزارانی که به نماز اهمیت نمی‏دهند دارد.

2ـ غضب خداوند:
قرآن کریم با نکوهش افرادی که نماز را ضایع می‏کنند[14] یا نسبت به آن بی‌اعتنا هستند.[15] مسلمانان را از این عمل بر حذر می‏دارد.

پیامبر اکرم ـ صلی الله علیه وآله و سلم ـ خطاب به حضرت علی ـ علیه السلام ـ می‏فرمایند:

»فی تأخیرِها مِن غَیرِ عِلّةٍ غَضَبُ اللّه عزوجل »
یعنی: «تأخیر نماز از اول وقت بدون دلیل، موجب غضب خداوند متعال می‏گردد.«

امام صادق ـ علیه السلام ـ می‏فرمایند:
» إِذَا قَامَ الْعَبْدُ فِی الصَّلَاةِ فَخَفَّفَ صَلَاتَهُ قَالَ اللَّهُ تَبَارَکَ وَ تَعَالَى لِمَلَائِکَتِهِ أَمَا تَرَوْنَ إِلَى عَبْدِی کَأَنَّهُ یَرَى أَنَّ قَضَاءَ حَوَائِجِهِ بِیَدِ غَیْرِی أَمَا یَعْلَمُ أَنَّ قَضَاءَ حَوَائِجِهِ بِیَدِی »

یعنی: «وقتی بنده‏ای نماز خود را با عجله و شتاب به پایان می‏برد و آن را کوتاه می‏کند خدا به ملائکه می‏فرماید: آیا نمی‏بینید بنده‌ی من چگونه نماز خود را کوتاه می‏کند گویا می‏پندارد که بر آوردن حوائجش به دست غیر من است (که اینگونه عجله می‏کند.) آیا نمی داند برآوردن حوائجش به دست من است.»

3ـ عدم اجابت دعا و محرومیت از دعای صالحان:
کسانی که به نماز به عنوان تکلیف و خواست الهی بی توجهی کنند و آن را کوچک بشمارند خداوند نیز به خواسته‏ها و اعمال آنان توجهی نخواهد داشت. پیامبر اکرم ـ صلی الله علیه و آله و سلم ـ در روایتی چنین می‏فرماید:

» من تهاون بصلاته من الرجال و النساء ابتلاه الله بخمس عشرة خصلة ... و کل عمل یعمله لا یؤجر علیه و لا یرتفع دعاؤه إلى السماء »
یعنی: «هر کس به نمازش بی‌توجه باشد و در برابر اعمالش مأجور نمی‏گردد دعایش به آسمان راه نمی‏یابد.«

و در ادامه، می‏فرمایند: مشمول دعای خیر صالحین نخواهد بود.

4ـ مضیقه و نارسایی دنیوی:
قهر و غضب خدا و پیامبر نسبت به کسانی که نماز را کوچک می‏شمارند زیان‏ها و خساراتی بر جای خواهد نهاد. گر چه ممکن است تارک و یا استخفاف کننده به نماز این تأثیر را درک نکند و متوجه علت مضیقه‏ها و گرفتاری‏های خود نباشد. امام صادق ـ علیه السلام ـ فرمود: خداوند برکت را از عمر و روزی کسانی که نماز را کوچک می‏شمردند بر می‏دارد. پیامبر اکرم ـ صلی الله علیه و آله و سلم ـ نیز برای این گروه از افراد، تهی‌دستی و نیاز را پیش بینی نموده و می‏فرماید:

» قال رسول الله ص عشرون خصلة تورث الفقر ... و الاستخفاف بالصلاة »
یعنی: «استخفاف و سبک شمردن نماز موجب فقر و تهی‌دستی می‏شود.»

5ـ سختی احوال قبر و قیامت:
امام صادق ـ علیه السلام ـ فرمود: نماز گزاری که نمازش را سبک بشمارد وقتی از قبرش خارج شود خداوند ملکی را بر وی موّکل می‏گرداند که او را بر عرصه‌ی قیامت وارونه بر زمین می‏کشد و مردم به او نگاه می‏کنند و با شدت و سخت‏گیری مورد محاسبه قرار می‏گیرد.

با دقت در آیات قرآن کریم به این نکته بر می‌خوریم که روز قیامت برای سنجش اعمال آدمی از ترازو استفاده می‌شود و اگر ترازوی اعمال خوب انسان سنگین‌تر باشد، در آسایش خواهد بود و اگر ترازوی اعمال بد انسان سنگین‌تر باشد، در فلاکت و بدبختی و عذاب خواهد بود.

قرآن در این رابطه می‌فرماید: «وَ نَضَعُ الْمَوازِینَ الْقِسْطَ لِیَوْمِ الْقِیامَةِ فَلا تُظْلَمُ نَفْسٌ شَیْئاً[انبیاء-47]؛ ما ترازوهاى عدل را در روز قیامت نصب می‌کنیم، لذا به هیچ‌کس کمترین ستمى نمی‌شود».

هم‌چنین در آیات دیگری فرمود: «فَأَمَّا مَنْ ثَقُلَتْ مَوازِینُهُ، فَهُوَ فِی عِیشَةٍ راضِیَةٍ، وَ أَمَّا مَنْ خَفَّتْ مَوازِینُهُ، فَأُمُّهُ هاوِیَةٌ، وَ ما أَدْراکَ ما هِیَهْ، نارٌ حامِیَةٌ [قارعه-6-11]؛ (در آن روز) کسى که ترازوهاى اعمالش سنگین است، در یک زندگى خشنود خواهد بود و امّا کسى که ترازوهایش سبک است، جایگاهش «هاویه» (دوزخ) است و تو چه می‌دانى هاویه چیست؟ آتشى است سوزان».

اما به راستی منظور از این ترازو چیست؟
ترازو در این دنیا و در بین مردم به وسیله سنجش اشیاء گفته می‌شود؛ همان وسیله‌ای که دو کفه دارد و با آن مقدار اشیاء را اندازه‌گیری می‌کنند؛ امّا آیا در روز قیامت نیز چنین وسیله‌ای وجود دارد یا نه ، منظور چیز دیگری است؟

درباره چگونگى وزن اعمال در روز رستاخیز، بحث فراوانى در میان مفسران و متکلمان شده است و از آن‌جا که بعضى چنین تصور کرده‏‌اند که وزن و ترازو، در آن جهان، همانند وزن و ترازو در این جهان است و از طرفى اعمال انسان سنگینى و وزنى ندارد که بتوان آن را با ترازو سنجید، ناچار شده‏‌اند از طریق تجسم اعمال و یا این‌که خود اشخاص را به جاى اعمالشان در آن روز وزن می‌کنند، مشکل را حل کنند.

ولى اگر زندگى آن جهان را با زندگى دنیا مقایسه نکنیم و توجه داشته باشیم که همه چیز در آن‌ جا با این ‌جا متفاوت است، (درست همانند تفاوتى که میان زندگى جنین در عالم رحم، با زندگى انسان در این دنیا وجود دارد) و نیز توجه داشته باشیم که در فهم معانى الفاظ نباید همیشه به دنبال مصداق‌هاى موجود و معین رفت، بلکه مفاهیم را از نظر نتیجه بررسى کنیم، مسأله «وزن در روز رستاخیز» کاملاً حل خواهد شد؛ آنچه مسلم است این است که در روز رستاخیز، اعمال انسان با وسیله خاصى سنجیده می‌شود، نه با ترازوهایى همانند ترازوهاى دنیا.[1]

امّا در رابطه با این‌که به راستی منظور از این وسیله سنجش و ترازو چیست؛ بین مفسرین و علمای شیعه دو نظر وجود دارد؛ برخی منظور از آن را، نهایت و کمال خود اعمال می‌دانند، مثلاً نماز کامل و عالی ملاک و میزان تمام نمازهاست؛ در تمام اعمال نیز چنین است و ملاک عالی‌ترین عمل از نوع خود همان عمل است.[2]

برخی دیگر معتقدند ملاک و میزان در روز قیامت، اولیای الهی و عمل آن‌هاست، به این معنا که عمل و رفتار آن‌ها میزان است و هر اندازه عمل سایر مردم از حیث اجزاء و شرایط و اخلاص و معنویت به عمل آنان نزدیک‌تر باشد، عمل آن شخص سنگین‌تر و هر اندازه دورتر باشد، عمل آن شخص سبک‌تر خواهد بود.[3]

اگر به روایات معصومین(علیهم‌السلام) رجوع کنیم، خواهیم دید آن بزرگواران نظر دوم را تأیید کرده و بیان کرده‌اند، این ترازو اولیای خاص الهی هستند.

به طور مثال از امام صادق(علیه‌السلام) راجع به آیه «و نَضَعُ الْمَوازِینَ الْقِسْطَ» سوال شد، حضرت در پاسخ فرمودند: «موازین انبیاء الهی و اوصیای آنان هستند و کسانی که بدون هیچ درنگی وارد بهشت می‌شوند».[4]

هم‌چنین در روایات بسیاری بیان شده است امیر م?منان و امامان از فرزندان او(علیهم‌السلام) ترازوهاى سنجش‏‌اند؛ به طور مثال ابن دراج می‌گوید از امام صادق(علیه‌السلام) راجع به آیه پرسیدم حضرت فرمودند: «اَلرُّسُلُ وَ الأئِمَّةٌ مِنْ أهْلِ بَیْتِ مُحَمَّد(صلی‌الله‌علیه‌وآله)».[5]

شیخ مفید(رحمه‌الله‌علیه) در شرح این روایات می‌نویسد: منظور از این روایات این است که آنان ملاک و میزان سنجش اعمال هستند، درست مانند کسی که می‌گوید سخن فلانی در نزد من، سند و ملاک است؛ لذا در روز قیامت نیز ملاک اعمال اهل بیت است و هر کسی باید بکوشد عمل خود را شبیه آنان قرار دهد.[6]

البته این دو روایت حضرت، قابل جمع است، یعنی می‌توان گفت میزان در روز قیامت هم پیامبران الهی هستند و هم ائمه اطهار(علیهم‌السلام)؛ در امت‌های پیشین یا مستضعفان فکری که اسلام و تشیّع به آنان نرسیده است، همان پیامبر خود آن‌ها ملاک باشد و در اسلام و کسانی که اسلام را دیده و شنیده‌اند، نبی اکرم(صلی‌الله‌علیه‌وآله) و ائمه اطهار(علیهم‌السلام) ملاک و میزان باشند.

غفلت از مرگ و بی‌توجهی به آن، بسیار زیان‌بخش است؛ آن‌گونه که انسان را به پستی و بی‌باکی و بی‌غیرتی می‌کشاند، قلب را می‌میراند و او را از هر حیوانی گمراه‌تر و فرومایه‌تر می‌کند. بالعکس یاد مرگ و عالم برزخ و قیامت، بهترین موعظه و سازنده‌ترین اندرز برای هر انسان است و توجه داشتن به آن باعث می‌شود انسان دیگر به فکر ظلم به خود یا دیگران نباشد؛ بلکه به سوی کارهای خیر و نیک گام بر‌دارد.

 مرگ‌اندیشی در مکتب علوی
یاد مرگ و تدبیر تمام زندگی و در عالم واقع زیستن، به حدی مهم و پر رنگ است که فقدان آن، دیگر ارزش‌ها را بی‌رنگ می‌کند و نشان ولایت شیطان معرفی شده است. آدمی با داشتن اوصاف نیکو، ارزشمند و سزاوار مدح دیگران می‌شود؛ اما بدون توجه به مرگ، از ارزش‌ها سقوط می‌کند.

 برکات یاد مرگ
یاد مرگ در فرهنگ علوی به محرومیت انسان از بهره‌های طبیعی منجر نمی‌شود؛ بلکه او را بیشتر بر آن می‌دارد که از دنیا و هر آن‌چه در آن است، برای ساختن زندگی مطلوب و کسب رضایت محبوب بهره گیرد و در این راه از هیچ تلاشی فروگذار نکند. در اندیشه علوی، انسان هم دنیا و هم آخرت را دارد. داشتن دنیا برای به دست آوردن آخرت است؛ یعنی دنیا بهای آخرت است و سرمایه به دست آوردن آن. امام(علیه السلام) می‌فرماید:

«وَ اعْلَمُوا عِبَادَ اللَّهِ أَنَّ الْمُتَّقِینَ ذَهَبُوا بِعَاجِلِ‏ الدُّنْیَا وَ آجِلِ الْآخِرَةِ فَشَارَکُوا أَهْلَ الدُّنْیَا فِی دُنْیَاهُمْ وَ لَمْ [یُشَارِکْهُمْ أَهْلُ‏] یُشَارِکُوا أَهْلَ الدُّنْیَا فِی آخِرَتِهِمْ سَکَنُوا الدُّنْیَا بِأَفْضَلِ مَا سُکِنَتْ وَ أَکَلُوهَا بِأَفْضَلِ مَا أُکِلَتْ فَحَظُوا مِنَ الدُّنْیَا بِمَا حَظِیَ بِهِ الْمُتْرَفُونَ وَ أَخَذُوا مِنْهَا مَا أَخَذَهُ الْجَبَابِرَةُ الْمُتَکَبِّرُونَ ثُمَّ انْقَلَبُوا عَنْهَا بِالزَّادِ الْمُبَلِّغِ وَ الْمَتْجَرِ الرَّابِحِ أَصَابُوا لَذَّة؛

و بندگان خدا بدانید که پرهیزگاران ـ مردند و ـ بر دنیای گذرا و آخرت آنان شرکت نداشتند. در دنیا زیستند هر چه نیکوتر و نعمت دنیا را خوردند هر چه بهتر. پس از دنیا چون نازپروردگان نصیب بردند و چون سرکشان نعمتش را خوردند. سپس از این جهان رخت بربستند با توشه‌ای که به مقصدشان رساند و سودایی که سودشان را فراهم آورد. در دنیا طعم لذت زهد چشیدند و یقین کردند که فردا در آخرت، همسایه خدا گردند. دست دعای آنان برنتابد و بهره‌شان از لذت کاهش نیابد».(1)

مرگ‌اندیشی، ترمز زندگی است برای وقتی که جزر و مد وسوسه‌ها و خواسته‌‌های دل، از کنترل آدمی خارج می‌شود. هنگامی که آدمی برای بینش و ارزش خویش و پندار و رفتار خود دست به انتخاب می‌زند، یاد مرگ است که او را به سویی می‌کشاند که آخرت را در نظر گرفته و برای آن، کار کند. امام(علیه السلام) از ویژگی مرگ چنین یاد می‌کند:

«أَلَا فَاذْکُرُوا هَاذِمَ‏ اللَّذَّاتِ‏ وَ مُنَغِّصَ الشَّهَوَاتِ وَ قَاطِعَ الْأُمْنِیَاتِ عِنْدَ الْمُسَاوَرَةِ لِلْأَعْمَالِ الْقَبِیحَةِ وَ اسْتَعِینُوا اللَّهَ عَلَى أَدَاءِ وَاجِبِ حَقِّهِ وَ مَا لَا یُحْصَى مِنْ أَعْدَادِ نِعَمِهِ وَ إِحْسَانِه‏؛

هان! بر هم زننده لذات، تیره کننده شهوت‌ها و برنده آرزوها را به یاد آرید، آن هنگام که به کارهای زشت شتاب می‌آورید و از خدا یاری خواهید، بر گزاردن واجب او ـ چنان که شاید ـ و نعمت و احسان او که به شمار نیاید».(2)

وقتی آدمی همواره به یاد مرگ باشد، نسبت به آن شناخت پیدا کرده و به حیات پس از مرگ یقین پیدا می‌کند. آنگاه دیگر مرگ را نابودی نمی‌پندارد و زندگی را به سال‌های زیستن در این دنیا محدود نمی‌داند؛ بلکه دنیا را مقدمه زندگی ابد، مرگ را وسیله انتقال به آخرت و خود را مسافری می‌داند که سرمایه‌اش، عمرش است. او زندگی را همانند رودخانه‌ای می‌پندارد که به دریای ابدیت در مرحله زندگی جدید قیامت می‌پیوندد.(3)

این نگاه به مرگ، سبب می‌شود آدمی در انتخاب‌های خود دقت کند؛ زیرا می‌داند که در برابر همه آن‌ها پاسخگو خواهد بود. دشواری‌های زندگی را با آرامش سپری می‌کند؛ چرا که مقصد و بازگشت برای او مهم است، نه سختی‌های راه. وقتی مرگ به سراغ می‌آید، پریشان نمی‌شود؛ زیرا در طول زندگی درباره آن اندیشیده و برایش برنامه‌ریزی کرده است. با این اندیشه، از فرصت زیستن و زندگی در این دنیا بهره می‌جوید و آن را غنیمت می شمارد و تمام توان خود را برای شکوفا کردن پندار، کردار و گفتار خود به کار می‌گیرد. اگر آدمی با اندیشه در باب مرگ آن را برای خود ملموس و مأنوس سازد و برای گریز از آن به اقدامات جنون‌آمیز دست نزند، هم آرامش درونی خود و هم آرامش و صلح میان خود و دیگر هم‌نوعانش را به خود و دیگران بخشیده است؛ چرا که بسیاری از جنگ‌افروزی‌ها در اثر غفلت از مرگ و پذیرش آن از سوی انسان‌هاست؛ انسان‌هایی که خلأ این باور در وجود آن‌ها حتی هدف از بودنِ خودشان در این دنیا را نیز از یادشان زدوده است.(4)

 پشتوانه اخلاق
در مکتب علوی غفلت از مرگ و بی‌توجهی به آن، بسیار زیان‌بخش است؛ آن‌گونه که انسان را به پستی و بی‌باکی و بی‌غیرتی می‌کشاند، قلب را می‌میراند و او را از هر حیوانی گمراه‌تر و فرومایه‌تر می‌کند. بالعکس یاد مرگ و عالم برزخ و قیامت، بهترین موعظه و سازنده‌ترین اندرز برای هر انسان است و توجه داشتن به آن باعث می‌شود انسان دیگر به فکر ظلم به خود یا دیگران نباشد؛ بلکه به سوی کارهای خیر و نیک گام بر‌دارد: «مَنِ‏ ارْتَقَبَ‏ الْمَوْتَ‏ سَارَعَ فِی‏ إِلَى الْخَیْرَات‏؛ آن کس که مرگ را انتظار می‌کشد، در نیکی‌ها شتاب می‌کند».(5)

حضرت در سخن هشدار دهنده دیگری می‌فرماید: «أَمَا وَ اللَّهِ إِنِّی لَیَمْنَعُنِی‏ مِنَ اللَّعِبِ ذِکْرُ الْمَوْت‏؛ آگاه باشید به خدا سوگند که یاد مرگ مرا از شوخی و کارهای بیهوده باز می‌دارد».(6)

شناخت درست درباره مرگ که لازمه آن، شناخت صحیح زندگی است، مانع از شوخی و کارهای بیهوده می‌شود. منظور از شوخی در این کلام امام، مزاح درباره واقعیات نیست؛ زیرا شوخی در هر جا که ممکن است، امری مطلوب است و کم و بیش در محاورات پیشوایان دین نیز دیده می‌شود. مقصود آن است که بدانیم اگر زندگی دنیوی صرف‌نظر از زندگی اخروی و محاسبه اعمال در نظر گرفته شود و مرگ پایان زندگی باشد، زندگی جز مزاح و شوخی چیزی نیست و همه شئون زندگی، از جزئی‌ترین مسائل تا بزرگ‌ترین رویدادها در نظر ما بی‌ارزش جلوه می‌کند. بنابراین، این کلام امام(علیه السلام) قطعاً با توجه به عالم پس از مرگ و محاسبه اعمال است.(7)

انسان با مرگ‌اندیشی، به حیات جاودانه پس از مرگ پی می‌برد و در می‌یابد که پیش از حیات زودگذر حیات دنیوی باید متوجه حیات جاودان اخروی باشد؛ هم‌چنان‌که امام(علیه السلام) نیز می‌فرماید: «وَ مَا بَیْنَ‏ أَحَدِکُمْ‏ وَ بَیْنَ الْجَنَّةِ أَوِ النَّارِ إِلَّا الْمَوْتُ أَنْ یَنْزِلَ بِه‏؛ میان شما تا بهشت یا دوزخ، فاصله اندکی جز رسیدن مرگ نیست».(8) پس از مرگ، در عمل و توبه بسته می‌شود. پس هر که بمیرد، اگر در دنیا اطاعت و پیروی کرده باشد، به بهشت می‌رود و هر که نافرمانی کرده باشد، گرفتار دوزخ خواهد شد. وقتی آدمی ببیند بین او و بهشت و جهنم فاصله‌ای جز مرگ نیست، علایق دنیوی‌اش قطع و دوستی‌اش نسبت به دنیا زایل می‌شود.

یک شهروند فلسطینی ساکن «غزه» از کمک عربستان سعودی به مردم غزه رونمایی کرد.

«احمد النجار ابوعایش» در صفحه شخصی‌اش در سایت فیس بوک، عکسی از «کفن مدرن» اهدایی یک موسسه در عربستان سعودی را به اشتراک گذاشته و نوشته است:«الحمد لله، خدا را شکر... بالاخره کمک اعراب به غزه رسید... الله اکبر: برادران عرب به غزه حیاتی‎ترین و مهم‎ترین کمک را کرده‎اند: یک مجموعه کامل از کفن‎های مُدرن! خدا تمام شماها را نابود کند! امیدوارم، فرزندان و تمام خانواده‎تان مورد حمله وحشیانه‎ترین سگ‎ها قرار گیرند و امیدوارم هیچ مدافعی نداشته باشند! کفن‎های مدرن؟! مردن؟! لعنت بر شما ای حرام زادگان!»

رژیم اسرائیل آتش‌بس یکجانبه اعلام کرد

در ادامه در آخرین تحولات غزه نیز می توان به اعلام آتش بس یکجانبه از طرف رژیم صهوینیستی اشاره کرد.

جنبش مقاومت اسلامی حماس هدف از اعلام آتش‌بس یکجانبه و موقت توسط رژیم صهیونیستی در غزه را تلاشی برای انحراف افکار عمومی از جنایت‌های صورت گرفته علیه ساکنان نوار غزه ارزیابی کرد.

رژیم صهیونیستی، یکشنبه شب از آتش‌بس «انسان‌دوستانه» در نوار غزه خبر داد.

براساس این گزارش، این آتش‌بس یکجانبه از ساعت 10 صبح امروز در نوار غزه (به وقت محلی) به مدت 7 ساعت برقرار خواهد شد.

در همین حال، «سامی ابوزهری» سخنگوی جنبش حماس اعلام کرد آتش‌بسی که اسرائیل به صورت یکجانبه اعلام کرده است با هدف انحراف افکار از جنایت‌هایی صورت می‌گیرد که این رژیم در نوار غزه مرتکب شده است.

ابوزهری تصریح کرد، اسرائیل تاکنون به هیچ نوع آتش‌بسی پایبند نیست و این اقدام آن نیز نوعی فریبکاری و با اهداف خاصی اتفاق می‌افتد.

سخنگوی حماس از فلسطینیان ساکن نوار غزه خواست که احتیاطات لازم را رعایت کنند و به ادعاهای دشمن اشغالگر اطمینان نکنند.

بیانیه آیت‌الله مکارم درباره جنایات علیه غزه

حضرت آیت الله مکارم شیرازى با صدور بیانیه ای با اشاره به وظیفه مسلمانان در قبال جنایت علیه مردم غزه تصریح کردند: اکنون بر همه مسلمین و انسان‌هاى باوجدان از هر مذهب و مسلک ـ نه دولت‌هاى بى اراده دست نشانده ـ لازم است که وظائف خود را در برابر این فاجعه انجام دهند.

به گزارش خبرگزاری حوزه حضرت آیت الله مکارم شیرازى با صدور بیانیه ای با اشاره به وظیفه مسلمانان در قبال جنایت علیه مردم غزه تصریح کردند: اکنون بر همه مسلمین و انسان‌هاى باوجدان از هر مذهب و مسلک ـ نه دولت‌هاى بى اراده دست نشانده ـ لازم است که وظائف خود را در برابر این فاجعه انجام دهند.

متن بیانیه این مرجع تقلید بدین شرح است

بسم الله الرحمن الرحیم

حمله بى‌رحمانه اسرائیل و کشتار وحشیانه بى‌سابقه این رژیم غیرانسانى مخصوصاً کشتار وسیع زنان و کودکان و غیر نظامیان و تخریب منازل و مدارس و بیمارستان‌ها به طور وسیع و حمایت بى‌چون و چراى سران آمریکا و اروپا از این جنایات هولناک حقایق زیادى را براى جهانیان فاش کرد، هر چند قبل از آن هم روشن بود اما نه در این مقیاس.

اولاً: معلوم شد این رژیم نامشروع پاى‌بند به هیچ قانون بشرى و انسانى و الهى نیست و براى رسیدن به اهداف نامشروع خود هر جنایتى را مجاز مى‌شمرد.

ثانیاً: ثابت شد مجامع جهانى، مجموعه هایى بسیار بى‌خاصیت و نالایق و بى‌کفایت‌اند، به جاى آن‌که حامى مظلومان باشد آلت دست ظالمان‌اند.

ثالثاً: ثابت شده اعلامیه حقوق بشر ورق پاره بى‌ارزشى بیش نیست که به سخریه نزدیک‌تر از واقعیت است.

جنگ غزه علیرغم تمام مصائبش براى جهان اسلام و بشریت این اثر مثبت را داشت که وجدان عمومى جهانیان را بیش از پیش در برابر اسرائیل غاصب بیدار کرد و اعتماد جهانیان را از مدعیان حقوق بشر و مجامع بین‌المللى به کلى سلب نمود.

اکنون بر همه مسلمین و انسان‌هاى باوجدان از هر مذهب و مسلک ـ نه دولت‌هاى بى اراده دست نشانده ـ لازم است که وظائف خود را در برابر این فاجعه انجام دهند.

نخست این‌که همگى فریاد بلند کنند و بخواهند که جلوى این دیو دیوانه گرفته شود و به جنایاتش پایان داده شود.

دیگر این‌که به عکس اسرائیل که مى‌خواهد مردم غزه را خلع سلاح کند آنها را بیش از پیش مسلح سازند و این کار را به تمام کشورهاى اطراف اسرائیل تعمیم دهند زیرا عقل و شرع مى‌گوید در برابر این دیوانگان جز با قدرت نمى‌توان از خود دفاع کرد.

و از سوى دیگر همه کشورهاى جهان سوم مجروحان را براى مداوا در کشورهاى خود (مانند کشور ما ایران) بپذیرند.

و دیگر این‌که براى ترمیم خرابى‌ها در اولین فرصت اقدام کنند و از این طریق مرهمى بر زخم‌هاى جانکاه این عزیزان بگذارند.

و سرانجام باید کارى کرد که این جنایات به دست فراموشى سپرده نشود و علیرغم خواست حامیان ظالم و زورگوى این رژیم نامشروع خبررسانى کافى، پیوسته انجام گیرد.

از خداوند متعال توفیق همگان را براى انجام این مسئولیت‌ها تقاضا داریم.

سروده‌ای از آیت الله صافی گلپایگانی به مناسبت سالروز تخریب قبور ائمه بقیع علیهم السلام  

خوش آن نسیم که مى‌آید از کنار بقیع

خوشا هواى روان‌بخش و مُشکبار بقیع

فرشتگان ز زمین مى‌برند سوى بهشت

براى غالیه‌ی حوریان غبار بقیع

اگر که طور تجلّى ز صدق مى‌طلبى

بیا به گلشن روحانى دیار بقیع

دریغ و درد که از ظلم دشمنان خدا

خراب شد همه آثار بی‌شمار بقیع

ایا که غیرت دین دارى و ولایت آل

ببار خون، عوض اشک در کنار بقیع

خراب کرد ستم، مشهد چهار امام

کز آن شرف به سما یافت خاکسار بقیع

نخست مرقد سبط نبى امام حسن

بزرگ محور اعزاز و افتخار بقیع

مزار حضرت سجاد، اسوه عبّاد

امین اعظم حق، رکن استوار بقیع

مزار حضرت باقر، عزیز پیغمبر

که برفزوده به اجلال و اشتهارِ بقیع

مزار حضرت صادق رییس مذهب و دین

جهان علم و عمل، نور کردگار بقیع

قبور منهدم دیگر از تبار رسول

فزوده است بر اوضاع رنج بار بقیع

ز ظلم فرقه وهّابیان ناکس دون

بیا ببین که خزان گشته نوبهار بقیع

سعودیان عمیل یهود و صهیونیسم

ز ظلم، هتک نمودند اعتبار بقیع

قبور آل پیمبر، خراب و ویران است

فرشتگان همگان‌اند سوگوار بقیع

در این مصائب عظمى ولىّ عصر بوَد

شکسته خاطر و محزون و داغدار بقیع

کند ظهور و جهان پر کند ز دانش و داد

زند به ریشه خصم ستم‌شعار بقیع

قیام باید و مردانگىّ و همّت و عزم

که برطرف کند این وضع ناگوار بقیع

وگرنه تا نشود قطع دست استعمار

جهان شیعه بود زار و دل فکار بقیع

حرامیان به حرم تا که حاکم اند رواست

که مسلمین همه باشند شرمسار بقیع

سلام بى‌حد و بسیار بر پیمبر و آل

درود وافر و بى‌انتها نثار بقیع

ز یاد مرقد ویران اولیاى خدا

همیشه «لطفى صافى» است بى‌قرار بقیع

نوشتاری از آیت‌الله صافی گلپایگانی به مناسبت سال‌روز حادثه تخریب بقیع

بقیع، از چهارده قرن پیش تا امروز همواره زیارتگاه مسلمین و مرکز بیداری و تذکار خاطرات رجال و شخصیّت‌های بزرگ اسلام بوده است.

این قبرستان، پس از روضه مقدّسه نبویّه، یکی از منابع مهمّ تاریخ اسلام است که وجود شخصیت‌های تاریخی اسلامی را اثبات و تأیید می‎‌نماید که در حدود ده هزار نفر از صحابه نبیّ مکرّم اسلام - صلی الله علیه و آله - در این قبرستان مدفون می‎‌باشند.

امّا با این همه عظمت برای این مکان مقدّس، وضع کنونیِ آن در حال حاضر بسیار موهن است و اهانتی که به رجال و شخصیت‌هایی که در این گورستان مدفونند شده، فوق العاده تأسّف‌آور و رقّت‌انگیز است.

تقریباً جز اقلیت غیر قابل توجهی به اسم وهّابی‌ها، که در سایه حمایت استعمارگرانی همچون انگلیس عرضِ وجود نموده و موجودیت دارند و گروهی از مردِم غافل از حقایقِ جریان‌ها و دخالتِ سیاست در امور که فریبِ تبلیغاتِ عوام‌فریبانه آنها را خورده‌‎اند، اکثریتِ مسلمانان از این استخفاف و اهانت، سخت ناراحت و آزرده خاطرند.

در هیچ کجای دنیا نسبت به قبور بزرگان خود این همه بی‌ادبی و بی‌‎احترامی روا نمی‎‌دارند و در هر کجا دفن اموات مرسوم است، قبور اموات و مقبره آنها نیز محترم است.

اساس نقشه تخریب آثار و ابنیه اسلامی نقشه بسیار عمیق و خائنانه‌‎ای بود که بیگانگان برای محو مستندات و شواهد عینی و اثری تاریخ اسلام کشیده بودند و در موقعی که برای تسلّط بر کشورهای اسلامی دست به تفرقه و فرقه‌سازی بودند، مثلاً علی‌محمد شیرازی و حسینعلی نوری را در ایران به ادّعای بابیت و مهدویت و نبوّت و بلکه الوهیت برانگیختند و در هند غلام احمد قادیانی به اصطلاح فرقه مزدور احمدیه را ساخت، در عربستان نیز فرقه وهابی را وسیله دست ساختند و محمدبن عبدالوهاب را به مزدوری گرفتند و مهم‌ترین مقصد آنها علاوه بر غارت معادن بزرگ نفت، از میان بردن آثار اسلامی بود که حتّی روضه مقدّسه پیغمبر – صلی ‎الله علیه وآله - را نیز فرا گرفت.

شاید تا قبل از قرن معاصر و قریب به آن، عمده منابع تاریخ و مصدر آن، کتاب‌ها و نوشته‎‌هایی بود که بر اساس نقلیات مسند و غیر مسند و مطالعات گسترده آنها در کتاب‌های متعدّد تدوین شده بود و شناخت مطالب معتبرِ آنها از غیر معتبر هم، کارِ همه کس نیست و اهل فن و افراد بصیر به تاریخ و مسائل مربوط به آن می‎‌توانند در مواردی که اختلافِ نقل باشد، با تحقیق و بررسی، اظهار نظر نمایند.

با کاوش‌ها و فحص‎‌هایی که علمای باستان‌شناس از مدّتی قبل آغاز کرده و روزبه‌روز بر تکامل آن افزوده، منبع مهمّ دیگری نیز بر منابع تاریخی و شناخت ملل افزوده شد که اگر چه در گذشته هم این منبع مورد توجّه بود، لیکن عمق [و] وسعت فعلی را نداشت و در عصر ما یکی از منابع مهمِ تاریخ و شناخت احوال اقوام و ملل، آثاری است که از آنها باقی مانده و حتّی با حفریات کشف م‌ی‎شود؛ بناها، معابد، قبرها، سکّه‌‎ها، ظرف‌ها، زیورها و آثار هنری و چیزهای دیگر، امروز از بزرگ‌ترین معرّف‌های تمدّن و اوضاع و احوال اجتماعیِ ملل است.

خوشبختانه تاریخ اسلام از جنبه تاریخی بر اساس نقل‌ها و روایات بسیار مورد اعتبار و اعتماد است و از همان صدر اسلام، تاریخ‌نویسی و نقل حدیث و روایت جریان‌های مختلف شروع و حوادث و وقایع ثبت و ضبط گردیده و فترت‌های طولانی که موجب فراموش شدنِ تاریخ شود در تاریخ اسلام پیش نیامده و همچنین وقایعی که موجب محو کتاب‌های تاریخی و ایجاد فاصله گردد اتفاق نیفتاده و سیر تاریخ اسلام از تمام ابعاد، مشخص و معلوم است و استنتاج و استنباط تاریخی بر اساس مطالعات روی تواریخ و احادیث، کاملاً باوربخش و اطمینان‌آور است و به‌طور مسلّم آن بخش از تاریخِ ما که مثلاً به یک قرن پیش مربوط می‌‎شود با بخشی که به سیزده و چهارده قرن پیش ارتباط دارد، در اتقان و استحکام، تفاوت ندارد بلکه گاهی بخش دوم از اول بیشتر مورد اعتماد است و مستنداتِ آن قوی‌تر است و خلاصه، اشخاص متخصص و دانشمند می‎‌توانند به وسیله همین تواریخ به اوضاع و احوال اجتماعی مردم در این چهارده قرن و حقایق و وقایع مهمّی که در سرنوشت این امّت تأثیر داشته است واقف شوند، و در حقیقت اگر بنا باشد امروز هم برای قرن حاضر تاریخی بنویسیم، از حدود همان تاریخ‌نویسی مورّخین اسلامی تجاوز نمی‎‌کند.

از جنبه م?یدات و شواهد خارجی و عینی و آثار باقیمانده از حوادث نیز، تاریخ اسلام غنیّ و کامل و دارای پشتوانه‎‌های بسیار محکم است و از این جهت هم هر چه شخص دیرباور باشد و یا نخواهد از روی غرض، بعضِ حقایق را انکار کند یا شبهه و شکّ در آن ایجاد نماید، در تاریخ اسلام بالخصوص بخش‌هایی از آن که با معرّفی اصل رسالت و واقعه ظهور و انقلاب اسلام و سیره پیغمبر اکرم – صلی ‎الله علیه وآله - و امور مهمّ دیگر ارتباط دارد اینگونه اظهار شک و تردیدها قابل قبول و مورد اعتنا نیست.

اگر چه تاریخ اسلام و مسلمین معتبرترین تاریخِ تمام ادیان و جوامع بشری است و بلکه، به شهادتِ بعضِ مورخین، یگانه دینی که تاریخِ معتبر و مورد اعتماد دارد، اسلام است، از ناحیه این شواهد تاریخی و م?یدات، که مخصوصاً برای درازمدت و آینده‌‎های بسیاردور، حفظِ آنها مفید است، بسیار غنی و سرشار از شواهد خارجی و عینی است؛ یعنی همه نقاط مهم تاریخ اسلام و مسلمانان را مشاهد و مواقف و ابنیه و قبور و مساجد و اوضاع جغرافیائی ممالک و کشورها تأیید می‎‌کند و در کشورهای پهناور عالم اسلام همه جا آثار تمدّن مسلمین و فتوحات آنها به چشم می‎‌خورد، حتّی در کشورهایی مثل اسپانیا که پس از آن عصر طلائی اسلامی به آن سرنوشت اسفناک و بی‎‌رحمی‌ها و وحشی‎‌گری‌های مسیحی‎‌ها و محاکم تفتیش کذائی و شکنجه و اعدام‌های دسته‌جمعی و جنایات دیگر دچار شد، امروز آثار اسلامی تمدن مسلمین را در آنجا به جهانیان عرضه می‎‌دارند که اگر به کتاب‌هایی مثل «الآثار الاندلسیّة الباقیة» مراجعه فرمائید به عمق این مطالب تا حدی آگاه می‌‎شوید و بخش عمده‎‌ای از بودجه کلان اسپانیا از عوائدی که از راه توریستی و کسانی که از اطراف جهان برای مشاهده آثار عصور اسلامی به این کشور سفر می‌‎نمایند تأمین می‌‎شود.

مکّه مکرّمه و مدینه منوّره از این جهت که گفته شد بیشتر از هر نقطه، اهمیت و موقعیت دارد و آثار و ابنیه این دو شهر و نواحی آن همه از مصادر تاریخ ما و بلکه ادیان به اصطلاح ابراهیمی است و اگر این دو شهر را علاوه بر جنبه‌‎های روحانی و معنوی، موزه بزرگ عالم اسلام و وحی بدانیم گزاف نگفته‌‎ایم.

در این دو شهر تا قبل از تخریب‌های پی‌‎درپی وهابی‎‌ها مشاهدی موجود بوده که هر یک گوشه‌‎ای و ناحیه‌ای از تاریخ پیامبر بزرگ اسلام را بازگو می‎‌نمود و آثار ارزنده‌‎ای از تاریخ زندگی و تلاش‌های آن حضرت در راه ابلاغ وحی و رسالت اسلام بود. مشاهدی که همه در سلسله اسناد تاریخی اسلام و سوابق حرمین شریفین قرار دارد و معرّف سلسله نسب پیغمبر – صلی ‎الله علیه وآله - بوده و حتّی از اوضاع دوران جاهلیت، ما را با خبر می‌‎سازد.

و خلاصه تمام مساجد مدینه و مسجد الحرام و تمام شهر مدینه و مکه و بقعه‎‌ها و اماکن و مساجد و حتی چشمه‌‎ها، چاه‌ها، راه‌ها، کوه‌ها و سرزمین‌ها و قراء واقع در اطراف و نواحی این دو شهر همه از سر گذشت اسلام و چگونگی ظهور و سیر آن حکایت می‎‌کند و مسلمانان که به حفظ تاریخ و شرف و سوابق درخشان خود و احیای آثار اسلامی علاقه دارند، باید همگان در حفظ این آثار و بازسازی آنچه ویران شده اقدام نمایند و حرمین را از دستبرد استعمار و تصرّفات ویرانگرانه آنها خارج نمایند.

این آثار و نشانه‌‎ها و بناها بهتر از کتب سیره، مردم را با سیره پیغمبر - صلی‎ الله علیه وآله - آشنا می‎‌سازند. کتاب‌های سیره فقط به نظر اهل مطالعه می‌‎رسد، در حالی که این آثار را عموم مردم که از دور و نزدیک می‌‎آیند مشاهده می‎‌نمایند و از آن برکت‌ها و درس‌های بزرگ می‎‌گیرند.

به نظر حقیر، حتی باید نام‌های اصلی کل اماکن و زمین‌هایی که در عصر رسالت و در لسان روایات مذکور است، حفظ شود و بالخصوص نام‌های متعلق به مسجد النبی و مسجد الحرام و در‌ها و ستون‌ها و سایر متعلقات آن نباید تغییر کند، زیرا همه اینها محفظه تاریخ اسلام است و کسانی که این ویرانگری‌ها را مرتکب شده‌‎اند بزرگترین دشمنی و خیانت را به تاریخ اسلام نموده‌‎اند.

حفظ این اماکن علاوه بر آن که از جنبه تعظیم شعائر شرعاً لازم است، به ملاحظاتی که بیان شد نیز لازم است و تخریب این بقاع، صرف‌نظر از هتک و توهین، موجب تزلزل و سستی مبانی تاریخ می‎‌شود و تخریب این مشاهد و آنها را به این صورت در آوردن، که نه سنگ قبری داشته باشند و نه امتیازی و در معرض محو و فراموشی قرار بگیرند، از سوزاندن کتب تاریخ، خسارتش برای یک امّت و ملّت اگر بیشتر نباشد کمتر نیست.

اهداف:

چکیده:

خداوند انسان را به عنوان اشرف مخلوقات خود در قرآن کریم معرفی می نماید، و این مسئله به دلیل قوه تعقل و اندیشه ایی است که به او عطا فرموده است. اما با وجود این قوه باز می بینیم که انسان ها در اندیشه های خود بسیار خطا می کنند، مثلا آنچه را که علت نیست، علت می پندارند. لذا انسان محتاج به چیزی است اندیشه هایش را تصحیح کند، او را به نتیجه گیری درست ارشاد نماید و به تنظیم و تعدیل افکارش تمرین دهد، درواقع منطق ابزاریست که به کمک آن انسان از خطا محفوظ می ماند.

پروردگار عالم انسان را ناطق آفریده و این نطق درگفتار، نوشتار، ایماء و اشاره، نحوه عمل کردن(مثلا چادر سر کردن بیان کننده تفکر شخص است) و زبان دیده می شود. خداوند زبان را برای نطق انسان قرار داده است و بهترین نمونه نطق در زبان است با این حال انسان نیازمند به چیزی است که نطق و بیان او را قوام بخشد و سخنش از جهت قواعد مطابق زبانی باشد که آموخته است، پس انسان اولا نیازمند استاد حاذقی است که او را بر تمرین و ممارست عادت دهد، ثانیا نیازمند قانونی است که با مراجعه کردن به آن زبان خود را از خطا باز دارد.

همچنین خداوند متعال انسان را به خلاف سایر مخلوقات خود اندیشمند و مستعد تحصیل معارف آفریده و به موجب همین قوه عاقله و اندیشه گری که به او عطا نموده او را از ححیوانات ممتاز گردانیده است و در بسیاری از آیات قرآن کریم به این مسئله اشاره نموده است و عقل و  اندیشه را ابزاری بسیارمهم برای سعادت و رستگاری انسان معرفی می نماید.

چیستی تفکر

 تفکر یعنی: تجزیه، ترکیب، نظم دهی و تحویل اطلاعات و معلومات قبلی برای رسیدن به معلومات تازه.

انواع تفکر

نمونه هایی از تفکر منطقی

یکی از نمونه های باز تفکر منطقی کاری است که یک ریاضیدان به هنگام حل مسئله ایی انجام می دهد. رشد و توسعه هندسه تنها وامدار این نوع تفکر است.

در هندسه چند اصل اولیه که تعداد آن ها از انگشتان دست تجاوز نمی کند مبنا قرار گرفته و آنگاه با استفاده از آن ها مزایای بعدی اثبات شده و این روند همچنان ادامه یافته و بدانجا رسیده است که اکنون ما درباره یک شکل ساده مانند مثلث هزاران حکم، قضیه و مطلب می دانیم.

منطق و تفکر

با دقت در رفتارهای آدمی ما این نکته را در میابیم که با وجود اینکه انسان صاحب قدرت تفکر و اندیشه است بسیار در اندیشه های خود خطا می کند ازجمله این که آنچه را که علت نیست علت می پندارد، آنچه را که برهان نیست برهان می پندارد و از مقدمات نادرست فاسد را صحیح و صحیح را فاسد می انگارد و ...

پس انسان محتاج به وسیله ایست که اندیشه هایش را تصحیح کند و او را به نتیجه گیری درست ارشاد نماید و به تنظیم و تعدیل افکارش تمرین دهد.

منطق تنها دانشی است که راه درست اندیشیدن را به ما نشان می دهد تفکر اگر درست صورت گیرد ما را به حقیقت می رساند و بر علم ما می افزاید و اگر در آن خطا شود و اشتباهی رخ دهد آدمی باطل را حق و حق را باطل خواهد پنداشت و نه تنها علمش افزوده نمی شود که جهلش فزونی میابد به دیگر سخن منطق دانشی است که اصول و قواعدی را در اختیار انسان می گذارد که اگر آن ها را رعایت کند و به کار بندد از خطا و اشتباه در تفکر مصون خواهد بود.

کسی که امانت را قبول می‌کند، ‌اگر در نگهداری آن کوتاهی نکند و تعدی یعنی زیاده روی هم ننماید و اتفاقاً آن مال تلف شود، ضامن نیست. والا شخص امانتدار ضامن مال خواهد بود.(توضیح المسائل امام خمینی(ره)، م2335)

امانت چیست؟ «امانت» آن است که انسان مال خود را به دیگرى به منظور حفظ و نگهدارى بسپارد. امانت‌داری را از ویژگی‌های مومنان است. اسلام خیانت در امانت را بسیار نکوهش کرده و آن‌را علامت نفاق می‌داند. اگر کسى امانتی را بپذیرد، احکامی دارد، از جمله این‌که امانت‌دار و کسى که مال را امانت مى‌گذارد، باید هر دو بالغ و عاقل باشند و امانت‌دار باید در نگهدارى امانت کوتاهى نکند و هر وقت صاحب امانت از او بخواهد به او برگرداند.

جواب: کسی که امانت را قبول می‌کند، ‌اگر در نگهداری آن کوتاهی نکند و تعدی یعنی زیاده روی هم ننماید و اتفاقاً آن مال تلف شود، ضامن نیست. والا شخص امانتدار ضامن مال خواهد بود.(توضیح المسائل امام خمینی(ره)، م2335)

جواب: امانت‌دار و کسی که مال را امانت می‌گذارد، باید هر دو بالغ و عاقل باشند، پس اگر انسان مالی را پیش بچه یا دیوانه امانت بگذارد، یا دیوانه و بچه، مالی را پیش کسی امانت بگذارند صحیح نیست. حال اگر کسی از بچه یا دیوانه چیزی را به طور امانت قبول کند، باید آن را به صاحبش بدهد، و اگر آن چیز مال خود بچه یا دیوانه است باید به ولی او برساند و چنانچه مال تلف شود، باید عوض آن را بدهد. (توضیح المسائل امام خمینی(ره)، م2328 و2329)

جواب: اگر صاحب مال بمیرد، امانتدار باید مال را به وارث او برساند یا به وارث او خبر دهد و چنانچه مال را به وارث او ندهد و از خبر دادن هم کوتاهی کند و مال تلف شود ضامن است. همچنین اگر امانتدار نشانه‌های مرگ را در خود ببیند چنانچه ممکن است باید امانت را به صاحب آن یا وکیل او برساند و اگر ممکن نیست باید آن را به حاکم شرع بدهد و چنانچه به حاکم شرع دسترسی ندارد، در صورتی که وارث او امین است و از امانت اطلاع دارد،‌ لازم نیست وصیت کند والا باید وصیت کند و شاهد بگیرد و به وصی و شاهد، اسم صاحب مال و جنس و خصوصیات مال و محل آن را بگوید. (توضیح المسائل امام خمینی(ره)، م2339 و2342)

جواب: خیر کسی که چیزی را امانت می‌گذارد، هر وقت بخواهد می‌تواند آن را پس بگیرد و کسی هم که امانت را قبول می‌کند، هر وقت بخواهد می‌تواند آن را به صاحبش برگرداند و هنگامی که از نگهداری امانت منصرف شد و ودیعه را بهم زد باید هر چه زودتر مال را به صاحب آن یا وکیل یا ولی صاحبش برساند، یا به آنان خبر دهد که به نگهداری حاضر نیست، و اگر بدون عذر مال را به آنان نرساند و خبر هم ندهد چنانچه مال تلف شود، باید عوض آن را بدهد. (توضیح المسائل امام خمینی(ره)، م2332 و2333)

جواب: اگر در عاریه فرد شرط کرده باشد که خودش تنها از آن استفاده کند، نمی‌تواند آن را به دیگری عاریه دهد. (توضیح المسائل امام خمینی(ره)، م2358)

جواب: اگر شخص در نگهداری چیزی که عاریه کرده کوتاهی نکند و در استفاده از آن هم زیاده روی ننماید و اتفاقاً آن چیز تلف شود ضامن نیست، ولی چنانچه شرط کنند که اگر تلف شود عاریه کننده ضامن باشد، باید عوض آن را بدهد. (توضیح المسائل امام خمینی(ره)، م2349)

چند استفتاء از محضر مبارک آیة الله مکارم شیرازی دام ظله:

در صورتی که به عنوان امانت برای نگهداری سپرده حق تصرف در آن را ندارد.

هرگاه امین خیانت کند محکوم به جبران خسارت می باشد و عدالت او ساقط می گردد.

در صورتی که تعارض شهود شود شهادت هر دو طرف ساقط خواهد شد بنابراین امانی بودن مال باید به دلیل معتبر ثابت شود و اگر شخص غیر متهمی اعتراف کند که فلان مال نزد من امانت فلان کس است پذیرفته می شود.

در صورتى که صاحب پول، آنها را به عنوان صدقه یا خمس جدا کرده، مى تواند در آنها تصرّف کند; ولى اگر کسى به عنوان امانت به آنها سپرده، حقّ تصرّف ندارند.

چند استفتاء از محضر مبارک آیة الله خامنه ای دام ظله:

ج: اگر اشیایى که از ارتش گرفته‏اید به عنوان عاریه بوده، واجب است عین آنها را در صورتى که موجود باشند به مرکز خدمت خود برگردانید و اگر در اثر تعدّى یا تفریط شما در حفظ آنها هرچند بر اثر تأخیر در بازگرداندن از بین رفته باشند، باید مثل یا قیمت آنها را به ارتش بدهید و درغیر این صورت چیزى بر عهده شما نیست.

ج: تا زمانى که تعدّى و تفریط شخص امین در حفظ و نگهدارى آن ثابت نشده است، او ضامن نیست.

ج: اگر در نگهدارى آن، کوتاهى و تعدّى و تفریط نکرده‏اید، ضامن نیستید.

پاسخ:

قرار نیست که هر کس از دیگرى بزرگ تر و قدرت مند است دیگرى را از بین ببرد؛ زیرا این کار چیزى شبیه قانون جنگل خواهد بود که هر کسى نافرمانى و گناه مى کند، خداوند او را از بین ببرد تا سوال کنیم، چرا با شیطان چنین نکرده است و او را از بین نبرده است؟ همان گونه که انسان هاى بسیارى نافرمانى و گناه مى کنند، اما خداوند تا زمانى که به اجل خود نرسیده باشند، آنها را از دنیا نمى برد و تفاوتى از این جهت با انسان هاى دیگر ندارند.

ابلیس از آفریدگان خداوند و از جنیان است و مدت‏هاى طولانى خداوند را عبادت کرده بود، و به واسطه نافرمانى از خداوند، از درگاه او رانده شد و از این پس به نام شیطان شناخته مى‏شود. شیطان بر هر موجودى گفته مى‏شود که انسان را فریب دهد، خواه از جنیان باشد یا از انسان‏ها، بنابراین، شیطان از ابتدا شیطان آفریده نشد. او در ابتدا پاک بود. او مخلوقى چون سایر مخلوقات خدا در اطاعت پروردگار و از مقربین درگاه ربوبى بود، اما بر اثر یک امتحان که احترام به آدم بود، لغزید(1) و از درگاه الهى رانده شد.(2) شیطان در برابر آن همه عبادت، از خداوند تقاضاى زنده ماندن تا روز قیامت را نمود و خداوند او را تا آن روز مهلت داد. شیطان آفریده نشد تا خلایق را بفریبد. او فریب نفس خویش را خورد و از خداوند مهلت خواست تا دنیا هست، او نیز باشد، و از آن پس قسم خورد تا انسان‏ها را بفریبد مگر کسانى را که مومن باشند.(3) و خداوند نیز این مهلت را به شیطان داد. اما چرا این مهلت را از طرف خداوند یافت، مى‏توان گفت فلسفه وجود شیطان براى انسان، همانند وجود قواها و غرایز و نفس اماره درون انسان است که انسان‏ها را به سوى بدى و دور شدن از خدا امر مى‏کنند. از طرف دیگر گرایش به سوى کمال و نیکى و خرد و رسولان و پیامبران الهى، در مقابل آنها قرار مى‏گیرند تا انسان‏ها را به کمال و خوشبختى سوق دهند. تنها در صورت وجود هر دو نیرو در انسان است که وى مى‏تواند با اختیار خود، یکى از دو راه را انتخاب کند تا به سعادت یا شقاوت برسد.

بنابراین اگر نفس اماره و نیروهاى سرکش و شیطان‏ها نبودند، انسان نمى‏توانست در معرض آزمون الهى قرار گیرد و با نفى و طرد و مبارزه با آنها، موجب شکوفا شدن استعدادهاى عالى انسانى و سیر در مسیر کمال و خوشبختى و سعادت ابدى شود، پس شیطان شر مطلق نیست."علامه طباطبایى" فرموده است: "اگر شیطانى نبود، نظام عالم انسانى هم نبود، و وجود شیطانى که انسان را به شر و معصیت دعوت کند، از ارکان نظام عالم بشریت است، و نسبت به صراط مستقیم، او به منزله کناره و لبه جاده است و معلوم است که تا دو طرفى براى جاده نباشد، متن جاده هم فرض نمى‏شود".(4) البته وجود نیروهاى شر، خلاصه در ابلیس یا شیطان بزرگ نمى شود، بلکه بسیارى از انسان ها و جنیان نیز با او همراه و در کنار او هستند و همه اینها به منزله همان لبه جاده و دره هاى سقوط اند. هم چنین به تجریه و تحقیق ثابت شده است که فلزات براى آن که از ناخالصى و زوائد پاک شوند، باید در کوره‏هاى داغ قرار گیرند تا پس از آن به شکل فلزى با ارزش درآیند. انسان نیز براى خالص شدن، نیازمند امتحانى سخت است تا جوهره اصلى اش نمایان شود که در نتیجه وارد مرحله استحقاق و محبت الهى گردد و با خطاب "ارجعى" لایق دیدار پروردگارش شود. دنیا میدان آزمایش است و انسان هدف این آزمایش، پس حریف قدرى چون شیطان لازم است تا انسان بتواند در مصاف با او، استعدادهاى خارق‏العاده خود را شکوفا کند.