آیات ولایت درقرآن 2
آیات ولایت در قرآن 73 3 آیه ولایت ..... ص : 73
3 آیه ولایت
إِنَّما وَلِیُّکُمُ اللَّهُ وَ رَسُولُهُ وَ الَّذِینَ آمَنُوا الَّذِینَ یُقِیمُونَ الصَّلاةَ وَ یُؤْتُونَ الزَّکاةَ وَ هُمْ راکِعُونَ
«سوره مائده، آیه 55»
آیات ولایت در قرآن، ص: 75
آیه ولایت
إِنَّما وَلِیُّکُمُ اللَّهُ وَ رَسُولُهُ وَ الَّذِینَ آمَنُوا الَّذِینَ یُقِیمُونَ الصَّلاةَ وَ یُؤْتُونَ الزَّکاةَ وَ هُمْ راکِعُونَ
سرپرست و ولىّ شما، تنها خداست و پیامبر او و آنها که ایمان آوردهاند؛ همانها که نماز را برپا مىدارند، و در حال رکوع، زکات مىدهند.
«سوره مائده، آیه 55»
دورنماى بحث
سوره مائده مشتمل بر قسمت مهمّى از آیات ولایت است؛ زیرا این سوره، همانگونه که گذشت، در اواخر عمر پیامبر اسلام صلى الله علیه و آله نازل شده است. و از سوى دیگر مسأله ولایت و جانشینى هم به صورت طبیعى در اواخر عمر مطرح مىشود، بدین جهت این سوره مشتمل بر آیات متعدّدى از آیات ولایت است. به هر حال، آیه شریفه فوق یکى دیگر از آیاتى است که به روشنى- با توضیحى که خواهد آمد- دلالت بر ولایت امیر مؤمنان على علیه السلام دارد.
شرح و تفسیر
نشانههاى ولىّ
«إِنَّما وَلِیُّکُمُ اللَّهُ وَ رَسُولُهُ وَ الَّذِینَ آمَنُوا» مىدانیم که کلمه إنَّما در ادبیّات عرب از الفاظ حصر شمرده شده است و معادل فارسى آن، کلمه «فقط» یا جمله «این
آیات ولایت در قرآن، ص: 76
است و جز این نیست» مىباشد؛ بنابراین، ولى و سرپرست شما مؤمنان، فقط سه دستهاى هستند که در آیه شریفه آمده است و غیر از این سه، هیچ کس ولىّ مؤمنان محسوب نمىشود؛ سه دسته مذکور عبارتند از:
1- خداوند 2- رسول خدا صلى الله علیه و آله 3- «الَّذِینَ آمَنُوا*؛ آنها که ایمان آوردهاند» البتّه نه تمام مؤمنان؛ بلکه بعضى از آنها طبق شرائطى که در ادامه آیه آمده است.
«الَّذِینَ یُقِیمُونَ الصَّلاةَ وَ یُؤْتُونَ الزَّکاةَ وَ هُمْ راکِعُونَ»- گروه سوم از اولیاء مؤمنان، مؤمنان هستند، امّا نه همه مؤمنان؛ بلکه مؤمنانى که اوّلًا اقامه نماز مىکنند و علاوه بر اقامه نماز، زکات مىپردازند و ثالثاً زکات را در حال رکوع نماز به مستحقّ آن مىدهند.
نتیجه این که، ولى و سرپرست شما مؤمنان فقط سه دسته هستند:
1- خداوند 2- پیامبر صلى الله علیه و آله 3- آنها که ایمان آوردهاند و نماز را برپا مىدارند و در حال رکوع زکات مىدهند.
سؤال: «الَّذِینَ آمَنُوا» در این آیه کیست؟ و «ولى» به چه معناست؟
آیه شریفه فوق از دو جهت ابهام دارد؛ نخست این که منظور از «ولى» در این آیه چیست؟ چون مىدانیم که «ولى» معانى مختلفى دارد، بدین جهت باید مشخّص کنیم که معناى آن در اینجا چیست؟
دیگر این که مراد از الَّذِینَ آمَنُوا» با آن قیود سهگانه چه کسى مىباشد؟ آیا شخص خاصّى منظور آیه است، یا هر کسى که داراى این اوصاف سهگانه گردد مشمول آیه است؟
پاسخ: براى روشن شدن جواب این سؤالات از همان دوراهى که در آیات قبل بهره گرفتیم، استفاده مىکنیم و سپس پاسخ برخى سؤالات دیگر و بهانهجوئیهاى افراد متعصّب- که تعصّب مانع از فهم حق و حقیقت براى آنها گشته است- را بیان خواهیم کرد.
آیات ولایت در قرآن، ص: 77
راه اوّل: تفسیر آیه با قطع نظر از احادیث
ابتدا به تبیین و تشریح کلمه «ولى» مىپردازیم؛ زیرا اگر معناى این کلمه روشن شود، بسیارى از مسائل حل خواهد شد. برخى از مفسّران اهل سنّت براى دور کردن مخاطبان خویش از معناى روشن آیه، معانى بسیارى، بیست و هفت معنى «1» براى ولى ذکر کردهاند، تا بگویند این کلمه لفظ مشترکى است که معانى مختلفى دارد و ما نمىدانیم که خداوند در این آیه کدامیک از آن معانى را اراده کرده است؛ پس آیه مبهم است و دلالت بر چیزى ندارد!
ولى هنگامى که به لغت مراجعه مىکنیم و کلمات و نظریّات متخصّصین لغت را مطالعه مىنمائیم، مشاهده مىکنیم که آنان بیش از دو تا سه معنى براى کلمه «ولى» نگفتهاند. بنابراین بقیّه معانى، همه، به این سه معنى بازمىگردد! این سه معنى عبارتند از:
1- «ولى» به معناى یار و یاور و ناصر، و ولایت به معناى نصرت و یارى است.
2- معنى دومى که براى ولایت گفتهاند، سرپرستى و صاحب اختیار بودن است، بنابراین «ولى» سرپرست و صاحب اختیار است.
3- سومین معناى «ولى» دوست و رفیق است؛ هر چند انسان را نصرت و یارى نکند. ولى از آنجا که دوست در عالم رفاقت، غالباً به یارى انسان مىشتابد، معناى سوم نیز به معناى اوّل بازمىگردد؛ بنابراین، از نظر دانشمندان لغت «ولى» داراى دو معناى عمده است و بقیّه معانى به این دو بازمىگردد.
«ولى» در استعمالات قرآن
اکنون به قرآن بازمىگردیم و موارد استعمال این کلمه را در این کتاب عزیز بررسى مىنمائیم.
کلمه «ولى» و «اولیاء» نزدیک به هفتاد بار در قرآن مجید استعمال شده و در
______________________________
(1) مرحوم علّامه امینى در اثر گرانسنگ خویش، الغدیر، جلد 1، صفحه 362، این احتمالات بیست و هفتگانه را نقل کرده است.
آیات ولایت در قرآن، ص: 78
معانى مختلفى به کار رفته است.
1- در بعضى از آیات به معناى «یار» و «یاور» و «ناصر» استعمال شده است؛ مثل آیه شریفه 107 سوره بقره، که خداوند مىفرماید:
وَ ما لَکُمْ مِنْ دُونِ اللَّهِ مِنْ وَلِیٍّ وَ لا نَصِیرٍ
و جز خدا، ولىّ و یاورى براى شما نیست.
ولىّ در این آیه به معناى ناصر و یاور آمده است.
2- «ولى» در برخى از آیات به معناى «معبود» است، آیه 257 سوره بقره از جمله این آیات است:
اللَّهُ وَلِیُّ الَّذِینَ آمَنُوا ... وَ الَّذِینَ کَفَرُوا أَوْلِیاؤُهُمُ الطَّاغُوتُ
خداوند، معبود کسانى است که ایمان آوردهاند ... (امّا) کسانى که کافر شدند، معبود آنها طاغوتها هستند.
ولىّ در این آیه به معناى معبود است، معبود مؤمنین خدا و معبود کفّار طاغوتها، شیاطین و هواى نفس آنهاست.
3- این کلمه در قرآن مجید به معناى «هادى» و «راهنما» نیز آمده است، در آیه 17 سوره کهف مىخوانیم:
وَ مَنْ یُضْلِلْ فَلَنْ تَجِدَ لَهُ وَلِیًّا مُرْشِداً
و هر کس را (خدا) گمراه نماید، هرگز ولىّ و راهنمایى براى او نخواهى یافت.
در این آیه شریفه، همانطور که مشاهده مىکنید، کلمه «ولىّ» به معناى هادى و راهنما آمده است.
4- در بسیارى از آیاتى که مشتمل بر این کلمه است، «ولى» به معناى سرپرست و صاحب اختیار است؛ به نمونههایى از این آیات توجّه کنید:
الف- در آیه شریفه 28 سوره شورى مىخوانیم:
وَ هُوَ الَّذِی یُنَزِّلُ الْغَیْثَ مِنْ بَعْدِ ما قَنَطُوا وَ یَنْشُرُ رَحْمَتَهُ وَ هُوَ الْوَلِیُّ الْحَمِیدُ
آیات ولایت در قرآن، ص: 79
او کسى است که باران سودمند را پس از آن که مأیوس شدند نازل مىکند و رحمت خویش را مىگستراند؛ و او ولىّ (و سرپرست) و ستوده است.
ولىّ، در این آیه به معناى سرپرست و صاحب اختیار است.
البتّه ولایت در این آیه شریفه ولایت تکوینیّه است.
ب- در آیه شریفه 33 سوره اسراء، که در مورد ولایت تشریعى بحث مىکند، آمده است: