پورتال اوقات فراغت اداره کل تبلیغات اسلامی چهارمحال و بختیاری

 

آیات ولایت در قرآن       73     3 آیه ولایت ..... ص : 73

3 آیه ولایت‏

إِنَّما وَلِیُّکُمُ اللَّهُ وَ رَسُولُهُ وَ الَّذِینَ آمَنُوا الَّذِینَ یُقِیمُونَ الصَّلاةَ وَ یُؤْتُونَ الزَّکاةَ وَ هُمْ راکِعُونَ‏

«سوره مائده، آیه 55»

آیات ولایت در قرآن، ص: 75

آیه ولایت‏

إِنَّما وَلِیُّکُمُ اللَّهُ وَ رَسُولُهُ وَ الَّذِینَ آمَنُوا الَّذِینَ یُقِیمُونَ الصَّلاةَ وَ یُؤْتُونَ الزَّکاةَ وَ هُمْ راکِعُونَ‏

سرپرست و ولىّ شما، تنها خداست و پیامبر او و آنها که ایمان آورده‏اند؛ همانها که نماز را برپا مى‏دارند، و در حال رکوع، زکات مى‏دهند.

«سوره مائده، آیه 55»

دورنماى بحث‏

سوره مائده مشتمل بر قسمت مهمّى از آیات ولایت است؛ زیرا این سوره، همانگونه که گذشت، در اواخر عمر پیامبر اسلام صلى الله علیه و آله نازل شده است. و از سوى دیگر مسأله ولایت و جانشینى هم به صورت طبیعى در اواخر عمر مطرح مى‏شود، بدین جهت این سوره مشتمل بر آیات متعدّدى از آیات ولایت است. به هر حال، آیه شریفه فوق یکى دیگر از آیاتى است که به روشنى- با توضیحى که خواهد آمد- دلالت بر ولایت امیر مؤمنان على علیه السلام دارد.

شرح و تفسیر

نشانه‏هاى ولىّ‏

«إِنَّما وَلِیُّکُمُ اللَّهُ وَ رَسُولُهُ وَ الَّذِینَ آمَنُوا» مى‏دانیم که کلمه‏ إنَّما در ادبیّات عرب از الفاظ حصر شمرده شده است و معادل فارسى آن، کلمه «فقط» یا جمله «این‏

آیات ولایت در قرآن، ص: 76

است و جز این نیست» مى‏باشد؛ بنابراین، ولى و سرپرست شما مؤمنان، فقط سه دسته‏اى هستند که در آیه شریفه آمده است و غیر از این سه، هیچ کس ولىّ مؤمنان محسوب نمى‏شود؛ سه دسته مذکور عبارتند از:

1- خداوند 2- رسول خدا صلى الله علیه و آله 3- «الَّذِینَ آمَنُوا*؛ آنها که ایمان آورده‏اند» البتّه نه تمام مؤمنان؛ بلکه بعضى از آنها طبق شرائطى که در ادامه آیه آمده است.

«الَّذِینَ یُقِیمُونَ الصَّلاةَ وَ یُؤْتُونَ الزَّکاةَ وَ هُمْ راکِعُونَ‏»- گروه سوم از اولیاء مؤمنان، مؤمنان هستند، امّا نه همه مؤمنان؛ بلکه مؤمنانى که اوّلًا اقامه نماز مى‏کنند و علاوه بر اقامه نماز، زکات مى‏پردازند و ثالثاً زکات را در حال رکوع نماز به مستحقّ آن مى‏دهند.

نتیجه این که، ولى و سرپرست شما مؤمنان فقط سه دسته هستند:

1- خداوند 2- پیامبر صلى الله علیه و آله 3- آنها که ایمان آورده‏اند و نماز را برپا مى‏دارند و در حال رکوع زکات مى‏دهند.

سؤال: «الَّذِینَ آمَنُوا» در این آیه کیست؟ و «ولى» به چه معناست؟

آیه شریفه فوق از دو جهت ابهام دارد؛ نخست این که منظور از «ولى» در این آیه چیست؟ چون مى‏دانیم که «ولى» معانى مختلفى دارد، بدین جهت باید مشخّص کنیم که معناى آن در اینجا چیست؟

دیگر این که مراد از الَّذِینَ آمَنُوا» با آن قیود سه‏گانه چه کسى مى‏باشد؟ آیا شخص خاصّى منظور آیه است، یا هر کسى که داراى این اوصاف سه‏گانه گردد مشمول آیه است؟

پاسخ: براى روشن شدن جواب این سؤالات از همان دوراهى که در آیات قبل بهره گرفتیم، استفاده مى‏کنیم و سپس پاسخ برخى سؤالات دیگر و بهانه‏جوئیهاى افراد متعصّب- که تعصّب مانع از فهم حق و حقیقت براى آنها گشته است- را بیان خواهیم کرد.

آیات ولایت در قرآن، ص: 77

راه اوّل: تفسیر آیه با قطع نظر از احادیث‏

ابتدا به تبیین و تشریح کلمه «ولى» مى‏پردازیم؛ زیرا اگر معناى این کلمه روشن شود، بسیارى از مسائل حل خواهد شد. برخى از مفسّران اهل سنّت براى دور کردن مخاطبان خویش از معناى روشن آیه، معانى بسیارى، بیست و هفت معنى‏ «1» براى ولى ذکر کرده‏اند، تا بگویند این کلمه لفظ مشترکى است که معانى مختلفى دارد و ما نمى‏دانیم که خداوند در این آیه کدامیک از آن معانى را اراده کرده است؛ پس آیه مبهم است و دلالت بر چیزى ندارد!

ولى هنگامى که به لغت مراجعه مى‏کنیم و کلمات و نظریّات متخصّصین لغت را مطالعه مى‏نمائیم، مشاهده مى‏کنیم که آنان بیش از دو تا سه معنى براى کلمه‏ «ولى» نگفته‏اند. بنابراین بقیّه معانى، همه، به این سه معنى بازمى‏گردد! این سه معنى عبارتند از:

1- «ولى» به معناى یار و یاور و ناصر، و ولایت به معناى نصرت و یارى است.

2- معنى دومى که براى ولایت گفته‏اند، سرپرستى و صاحب اختیار بودن است، بنابراین «ولى» سرپرست و صاحب اختیار است.

3- سومین معناى «ولى» دوست و رفیق است؛ هر چند انسان را نصرت و یارى نکند. ولى از آنجا که دوست در عالم رفاقت، غالباً به یارى انسان مى‏شتابد، معناى سوم نیز به معناى اوّل بازمى‏گردد؛ بنابراین، از نظر دانشمندان لغت «ولى» داراى دو معناى عمده است و بقیّه معانى به این دو بازمى‏گردد.

«ولى» در استعمالات قرآن‏

اکنون به قرآن بازمى‏گردیم و موارد استعمال این کلمه را در این کتاب عزیز بررسى مى‏نمائیم.

کلمه «ولى» و «اولیاء» نزدیک به هفتاد بار در قرآن مجید استعمال شده و در

______________________________
(1) مرحوم علّامه امینى در اثر گرانسنگ خویش، الغدیر، جلد 1، صفحه 362، این احتمالات بیست و هفتگانه را نقل کرده است.

آیات ولایت در قرآن، ص: 78

معانى مختلفى به کار رفته است.

1- در بعضى از آیات به معناى «یار» و «یاور» و «ناصر» استعمال شده است؛ مثل آیه شریفه 107 سوره بقره، که خداوند مى‏فرماید:

وَ ما لَکُمْ مِنْ دُونِ اللَّهِ مِنْ وَلِیٍّ وَ لا نَصِیرٍ

و جز خدا، ولىّ و یاورى براى شما نیست.

ولىّ در این آیه به معناى ناصر و یاور آمده است.

2- «ولى» در برخى از آیات به معناى «معبود» است، آیه 257 سوره بقره از جمله این آیات است:

اللَّهُ وَلِیُّ الَّذِینَ آمَنُوا ... وَ الَّذِینَ کَفَرُوا أَوْلِیاؤُهُمُ الطَّاغُوتُ‏

خداوند، معبود کسانى است که ایمان آورده‏اند ... (امّا) کسانى که کافر شدند، معبود آنها طاغوتها هستند.

ولىّ در این آیه به معناى معبود است، معبود مؤمنین خدا و معبود کفّار طاغوتها، شیاطین و هواى نفس آنهاست.

3- این کلمه در قرآن مجید به معناى «هادى» و «راهنما» نیز آمده است، در آیه 17 سوره کهف مى‏خوانیم:

وَ مَنْ یُضْلِلْ فَلَنْ تَجِدَ لَهُ وَلِیًّا مُرْشِداً

و هر کس را (خدا) گمراه نماید، هرگز ولىّ و راهنمایى براى او نخواهى یافت.

در این آیه شریفه، همانطور که مشاهده مى‏کنید، کلمه «ولىّ» به معناى هادى و راهنما آمده است.

4- در بسیارى از آیاتى که مشتمل بر این کلمه است، «ولى» به معناى سرپرست و صاحب اختیار است؛ به نمونه‏هایى از این آیات توجّه کنید:

الف- در آیه شریفه 28 سوره شورى مى‏خوانیم:

وَ هُوَ الَّذِی یُنَزِّلُ الْغَیْثَ مِنْ بَعْدِ ما قَنَطُوا وَ یَنْشُرُ رَحْمَتَهُ وَ هُوَ الْوَلِیُّ الْحَمِیدُ

آیات ولایت در قرآن، ص: 79

او کسى است که باران سودمند را پس از آن که مأیوس شدند نازل مى‏کند و رحمت خویش را مى‏گستراند؛ و او ولىّ (و سرپرست) و ستوده است.

ولىّ، در این آیه به معناى سرپرست و صاحب اختیار است.

البتّه ولایت در این آیه شریفه ولایت تکوینیّه است.

ب- در آیه شریفه 33 سوره اسراء، که در مورد ولایت تشریعى بحث مى‏کند، آمده است: