مهجوریت قرآن در میان مسلمانان دارای عوامل و زمینههای فراوانی است که فقط به اهم آنها اشاره می کنم:
(1)- تلاش برای جداکردن اهل بیت ـ علیهم السّلام ـ از قرآن
مطابق حدیث شریف ثقلین، قرآن و عترت پیامبر ـ صلّی الله علیه و آله ـ دو ودیعه الهی و دو گوهر گرانبهای به جای مانده از رسول خدا ـ صلّی الله علیه و آله ـ هستند که مایه سعادت انسانها و جوامع بشری به حساب میآیند.
«انی قد ترکت فیکم الثقلین ما ان تمسکتم بهما لن تضلّوا بعدی و احدهما اکبر من الاخر: کتاب الله حبلٌ ممدود من السماء الی الارض و عترتی اهل بیتی. الّا و انهما لن یفترقا حتی یردا علیّ الحوض».(1)
قرآن و عترت برای ارائه دین کامل و صالح برای اعتقاد و عمل دو ثقل متحدند و بر اساس حدیث ثقلین، عترت منهای قرآن، «عترت منهای عترت»خواهد بود و همچنین قرآن منهای عترت به منزلة «قرآن منهای قرآن»خواهد بود. پس قرآن و عترت در ارائة دین جامع، به منزلة یک حجت الهی هستند.(2)
(2)- عدم آشنایی نسبت به نقش قرآن در زندگی انسان
هر قدر انسان نسبت به عظمت و منزلت قرآن و نقش آن در زندگی خویش جاهل باشد، به همان میزان شوق وذوق او در اطاعت از آن کمتر خواهد شد؛ وقتی انسان نداند که این کتاب چه فایده و برکاتی برای او دارد، به یقین رغبتی در توجه و پیروی از آن نشان نمیدهد.
امام خمینی (ره) با موضع گیری شدید در برابر جریانی که قرآن و اسلام را از احکام سیاسی ـ اجتماعی تهی میداند میفرماید:
«باید به این نادانان گفت که: قرآن کریم و سنّت رسول الله ـ صلّی الله علیه و آله ـ آن قدر که در حکومت و سیاست، احکام دارند، در سایر چیزها ندارند، بلکه بسیاری از احکام عبادی اسلام، عبادی سیاسی است که غفلت از آنها این، مصیبتها را به بار آورده است. پیغمبر اسلام ـ صلّی الله علیه و آله ـ تشکیل حکومت داد مثل سایر حکومتهای جهان».(3)
(3)-فرهنگ و آداب و رسوم
قرآن در بین ما حضور دارد و محبوب است؛ اگر چه مهجور است. مردم قرآن را تلاوت میکنند و تا اندازهای به آن آشنا هستند، امّا بیشتر برای قصد ثواب و اموات خوانده میشود و این در فرهنگ ما رواج دارد.
)4)-غفلت
از جمله اموری که موجب مهجوریت قرآن میشود، غفلت است. اهمیت غفلت نسبت به اطاعت و پیروی از قرآن، کمتر از غفلت از یاد خدا نیست، زیرا قرآن کتابی است که سرنوشت خوب و بد پیشینیان را جهت بهرهمندی از جنبههای مختلف تاریخ برای هر نسل و هر عصری بیان داشته است، تا انسان از این گنجینة الهی در جهت خودسازی استفاده نماید، عوامل پیروزی و شکست، اسباب سعادت و بدبختی همه و همه در این تحفة الهی نهفته است.
(5)-حجابهای بین انسان و قرآن
از جمله عواملی که زمینه مهجوریت قرآن را فراهم میسازد حجابهایی است که انسان میان خود و قرآن ایجاد مینماید به گونهای که در عین ارتباط با قرآن، از درک معارف و حقایق آن، محروم میشود؛ بدین صورت از فیض گسترده قرآن بیبهره میماند.
حال به برخی از این حجابها اشاره میکنیم:
الف. آلودگی به گناه:
در متون دینی برای گناه به جز کیفر اخروی، آثار و پیامدهای زیانبار بسیاری برشمرده شده است، از جمله آن که گناه سبب میشود از فهم قرآن و استفاده از معارف معنوی وحی محروم بماند و نتواند از تلاوت آیات به حقایق آنها برسد؛ زیرا با انجام گناه، آمادگی قلب برای درک راستیها و درستیها از میان میرود.(4)
ب. احساس بینیازی :
انسان اگر سلوک علمی و عملی خود را برای پیوند با قرآن، خوشایند بپندارد، این حالت حجاب و بازدارندة بزرگی است که انسان را از فیض پر دامنة قرآن محروم میسازد. برای نمونه کسی که اهل تجوید است، همان علم جزیی و ارتباط ظاهری با قرآن در نظرش بزرگ جلوه میکند و آن را کمال بالاترین پایة پیوند با قرآن میپندارد، یا قرآن پژوهانی که به طور معمول به وجوه قرائتها و آرای گوناگون لغت شناسان و نزول آیات و تاریخ قرآن میپردازند؛ چنان میانگارند که اشتغال به همین گزارهها بالاترین بستگی و پیوند با قرآن است.
فقه پژوهان ودیگر عالمان نیز، همان استدلال به پارهای آیات در قالب اصطلاحات لفظی فرا یافتههای علمی را وضع خوشایند میپندارند و به آن خرسندند، در صورتی که این گونه پیوندها نه تنها کافی و تمام نیست که چه بسا برای بهرهمندیهای معنوی و خودسازی باطنی در پرتو دستور العملهای قرآن، حجاب و بازدارنده باشد.(5)
ـــــــــــــــــــــــ
منابع:
(1) بحار الانوار، ج 23، ص 106.
(2)آیت الله جوادی آملی، تفسیر تسنیم، ج 1، ص 150 ـ 153.
(3)صحیفه انقلاب، وصیت نامه الهی سیاسی امام خمینی، ص 10.
(4) مجله حوزه ش 96، ص 223.
(5)همان، ص 222.