پورتال اوقات فراغت اداره کل تبلیغات اسلامی چهارمحال و بختیاری

با نگاهى به تمامى جوانب روایات و احکام صادره از معصومین (علیهم السلام) در خصوص وضو مى توان به دو فایده روشن دست یافت.

الف: فوائد بهداشتى‏

علاوه بر احادیثى که بر فوائد بهداشتى وضو تاکید نموده و آن را از عوامل طولانى شدن عمر برشمرده اند(1) برخى متخصیص علوم پزشکى با دقت نظر در دستورات و احکام وضو براى این عمل عبادى فوائدى را ذکر نموده اند که به برخى از آنها از قرار ذیل مى باشد:

سلامت گوارشى‏

دانش پزشکى، امروزه عامل انتقال بسیارى از عوامل عفونى را اصطلاحاFecal-Oral ) مدفوعى دهانى) شناسایى کرده است که یک گروه عمده از این عوامل عفونى داراى این ویژگى هستند که پس از اجابت مزاج بر روى دست باقى مى مانند و بعدا در موقع غذا خوردن و از طریق دهان وارد بدن مى شوند و ایجاد بیمارى مى نمایند.

از این جهت امروزه در همه ممالک پیشرفته اولین اصل بهداشتى که براى مقابله با عفونتهایى گوارشى به همگان (به خصوص اطفال) آموزش داده مى شود، شستشوى دستها قبل از غذا خوردن و پس از اجابت مزاج است و به این ترتیب تاثیر نظافت دستها در پیشگیرى از گروه زیادى از بیمارهاى عفونى باور نکردنى است.

اما فرمان وضو که در آیه شریفه 9 از سوره مبارکه مائده در قرآن مجید صادر شده است، به سادگى و صراحت امر به شستشوى دستان (تا آرنج) مى کند و 14 قرن پیش با بیان دستورى پیرامون نماز، پیام آور نکته اى شود که علم بشرى در آستانه قرن بیست و یکم به اهمیت بیش از پیش آن، دست یافته است.

مقارنت اوقات نماز با سه وعده معمول غذایى (صبحانه و نهار و شام) یا حتى وعده هاى غذا هنگام روزه دارى (سحر و افطار) سبب مى شود که شخص نمازگزار، موقع انجام وضو (که معمولا متعاقب اجابت مزاج نیز هست) خود به خود به شستشوى دستها بپردازد و هر گونه عامل بیماریزاى عفونى را از دستهاى خویش بزداید و در نتیجه موقع صرف غذا، هیچ عامل عفونى ناشى از دست آلوده موفق به ایجاد بیمارى در بدن او نشود.

سلامتى مجارى تنفسى‏

به علت پراکنده بودن عوامل عفونى متعدد در محیط اطراف و هواى تنفسى انسان، و با توجه به این که استنشاق میکروب از طریق بینى روش عمده انتقال این عفونتهاست، بیماریهاى عفونى تنفس، بوفور بوقوع پیوندد. این مشکلات بویژه در فصل سرما که تجمع افراد در محیطهاى بسته افزایش مى یابد و ویروس ها و باکترى ها امکان رشد و بیماریزایى زیادترى پیدا مى کنند بیشتر مى شود و به همین علت است که در فصل سرما شایعترین علت مراجعه اطفال و بزرگسالان به مطب و کلینیک هاى عمومى، بیمارى‏common cold (سرماخوردگى) و عوارض متعدد ناشى از آن است و همانطور که اشاره شد، عمده این درگیرى هاناشى از انتقال عامل بیماریزا از طریق بینى است.

اما از جمله مواردى که در حین وضو، مورد توصیه موکد قرار گرفته است سه مرتبه، چشیدن و استنشاق آب سرد و پاک است.

بر این اساس چنانچه مسلمین در مقدمات نماز و حین وضو دستور اسلامى استنشاق آب سرد را اجرا نمایند، همه روزه چند نوبت میکروبهاى مجرایى تنفس را زدوده و مجراى تنفسى خود را تمیز و پاکیزه مى نمایند و بدین ترتیب از بروز بیماریهاى متعدد تنفسى در امان خواهند بود.

بهداشت دهان و دندان‏

نقش دندانها در حفظ و زیبایى و قدرت جویدن و صحبت کردن به خوبى مشخص است و حتى نبودن دندانهاى سالم و زیبا براى بانوان و دوشیزگان (به خصوص) اثرات روانى زیادى باقى مى گذارد. چرا که در کتابهاى علمى دندانپزشکى مى خوانیم: نیمى از زیبایى بشر منوط به صورت او و از این مقدار 3/ 2 آن مربوط به دهان و دندانها است.

رعایت بهداشت دهان و دندان و پیشگیرى از بیماریهاى مختلف آن، از جمله پوسیدگى دندانها و بیماریهاى پریودنتال (بیماریهاى لثه و بافتهاى پشتیبان) و.. به بهترین شکل بوسیله مسواک زدن، انجام مى پذیرد.

پیامبر خدا (صلى الله علیه وآله) در خصوص مسواک زدن به هنگام وضو فرموده اند: «السواک شطر الوضوء»(2) (مسواک کردن جزئى از وضو است) و یا در توصیه اى که به حضرت على (علیه السلام) در این باره بیان داشته اند: «یا على و علیک بالسواک عند کل وضوء»(3) (اى على بر تو باد مسواک زدن به هنگام هر وضو)

بنابراین با توجه به این که نمازگزار روزانه حداقل 3 بار وضو مى گیرد چنانچه قبل از هر وضو اقدام به مسواک زدن بکند، از حد اکثر پاکیزگى لازم براى پیشگیرى از تمامى بیماریهاى دهان و دندان برخوردار مى شود.

بهداشت پوست‏

یکى از شرایط صحت وضو، نبود مانع براى رسیدن آب به مواضع وضو مى باشد که همین امر یعنى بررسى نبود مانع در اعضاى وضو و برطرف نمودن موانع در صورت وجود آن خود نقش بسزایى در سلامت پوست ایفا مى نماید.

گذشته از این که در وضو مواضعى همچون سر و پا مورد توجه قرار گرفته است و این دو عضو بر خلاف دست و صورت، از اعضایى هستند که در بخش قابل توجهى از شبانه روز پوشانیده هستند، تا حدى که حتى خود ما نیز معمولا توجه کمى به آنها داریم.(4)

اما امروزه دانش بشر، گروهى از بیمارى ها را مى شناسد که شروع تظاهرات این بیماریها از پوست سر و پاها است. به عنوان مثال برخى بیماریهاى قارچى پوست از حد فاصل میان شصت و دیگر انگشتان پا آغاز مى گردد که اتفاقا درست محل این ناحیه مسح واجب دارد و به همین ترتیب مسح سر نیز مى تواند توجه انسان را به آلودگى یا ضایعه عفونى در مو و پوست سر توجه دهد و در نتیجه انسان را براى رفع آن به اقدام وادارد.

در ضمن وجوب مسح سر و پا فرصتى است براى برداشته شدن پوشش پا و سر و در معرض هوا و اکسیژن قرار گرفتن این اعضاء که علاوه بر شادابى پوست، به نوبه خود مانع رشد ارگانیزم هاى بى هوازى در منافذ پوست خواهد شد(5).

تسکین اعصاب و روان‏

از دیگر فوائدى که مى توان براى وضو برشمرد نقش آرامش بخشى آن باشد چراکه تماس آب با پوست بدن اثر خاصى در تعادل اعصاب سمپاتیک و پاراسمپاتیک دارد(6) به خصوص اگر این عمل با آب سرد صورت پذیرد لذا مى بینیم رسول خدا (صلى الله علیه وآله) توصیه نموده اند به هنگام خشم انسان با آب سرد وضو بگیرد(7).

ب: فوائد معنوى‏

علاوه بر فوائد بهداشتى وضو از سوى ائمه معصومین (علیهم السلام) نیز فوائد معنوى متعددى براى آن ذکر گردیده است که در اینجا به نمونه از این موارد اشاره مى گردد:

موجب سفید روئى در قیامت‏

پیامبر خدا (صلى الله علیه وآله) در پاسخ به فردى در خصوص وصف مومنان و کافران در قیامت فرمودند: «أَمَّا الْمُؤْمِنُونَ فَغُرٌّ مُحَجَّلُونَ مِنْ أَثَرِ الْوُضُوءِ وَ السُّجُودِ وَ أَمَّا الْکَافِرُونَ فَمُسْوَدُّونَ الْوُجُوهُ فَیؤْتَى بِهِمْ إِلَى الصِّرَاط»(8) (مؤمنان درخشان و روسفید بر اثر وضوء و کافران سیه رویند و آنها را بر کنار صراط آرند»

درک ثواب شهداء

پیامبر خدا (صلى الله علیه وآله) در ادامه روایت قبلى با تاکید بر دائم الوضوء بودن مى فرماید: «إِنِ اسْتَطَعْتَ أَنْ تَکُونَ بِاللَّیلِ وَ النَّهَارِ عَلَى طَهَارَهٍ فَافْعَلْ فَإِنَّکَ تَکُونُ إِذَا مِتَّ عَلَى طَهَارَهٍ مِتَّ شَهِیداً»(9) (اگر مى توانى همیشه با وضو باشى این عمل را ترک نکن چرا که ملک الموت آنگاه که روح بنده اى را که با وضو باشد او را شهید محسوب خواهد نمود.»

بخشش گناهان‏

از دیگر اسرار وضو بخشش گناهان مى باشد امام باقر (علیه السلام) در این خصوص فرموده اند: «ثَلَاثٌ کَفَّارَات فَإِسْبَاغُ الْوُضُوءِ فِى السَّبَرَاتِ وَ الْمَشْى بِاللَّیلِ وَ النَّهَارِ إِلَى الْجَمَاعَاتِ وَ الْمُحَافَظَهُ عَلَى الصَّلَوَات»(10) (سه چیز است که جبران کننده و محو کننده گناه است: کامل گرفتن وضو در هواى بسیار سرد، راه رفتن در شب و روز به سوى جماعتهاى اسلامى (نماز جماعت و جمعه)، مراقبت بر انجام صحیح نمازها».

ثواب شب زنده داردى‏

اگر کسى قبل از رفتن به رختخواب وضو بگیرد مانند کسى مى ماند که تمام شب را پیامبر خدا (صلى الله علیه وآله) فرموده اند: «مَنْ بَاتَ عَلَى طُهْرٍ فَکَأَنَّمَا أَحْیا اللَّیلَ کُلَّه»(11) (کسى که شب را با وضو بیارامد، گویى که تمام شب را به احیاء و عبادت گذرانده است».

مانع از تجاوز به حقوق دیگران‏

فلسفه دیگر وضو این است که رعایت شرایط وضو موجب مى گردد تا مسلمان ها از تجاوز به حقوق دیگران پرهیز نمایند، چراکه از شرایط صحت وضو غصبى نبودن آب و همینطور ظرف وضو مى باشد، لذا براى این که مسلمانى بتواند این وظیفه دینى را به طور صحیح ادا نماید لازم است مراقب اعمال و رفتار خود بوده و از تجاوز به حقوق دیگران پرهیز نمایند.

(1) پیامبر اکرم صلى الله علیه وآله به یکى از اصحاب خود فرمود: «أَکْثِرْ مِنَ الطَّهُورِ یَزِیدُ اللَّهُ فِى عُمُرِکَ»» یعنى هر چه مى توانى بیشتر طاهر (با وضو) باش خداوند عمرت را زیادتر مى کند» (وسائل الشیعه، ج 1، ص 383).
000 (2) بحار الأنوار، ج 73، ص. 136
000 (3) اصولى کافى، ج 8، ص. 79
000 (4) پوشش پا به صورت جوراب و کفش امروزه در اکثر فرهنگها متداول شده است و پوشش سر به صورتهاى مختلف از کلاه ایمنى، کلاه آشپزى، کلاه جراحى، چادر و عمامه گرفته تا کلاه و روسرى معمولى از دیر باز معمول بوده است.
000 (5) براى کسب اطلاع بیشر در این خصوص رجوع کنید به 40 نکته پزشکى پیرامون نماز، دکتر مجید ملک محمدى.
000 (6) مکارم شیرازى ناصر، تفسیر نمونه، تهران، دار الکتب الإسلامیه، 1374 ش، اول، ج 4، ص. 291
000 (7) الحکم الزاهره با ترجمه انصارى، ص. 586
000 (8) بحار الأنوار، ج 57، ص. 260
000 (9) بحار الأنوار، ج 66، ص

396
(10) معانى الاخبار، ص. 314
000 (11) أمالى الصدوق، ص. 34