فراغت بستگى به عوامل گوناگونى دارد. تغییرات گوناگون اجتماعى در جوامع، ماهیت فراغت و نحوه گذران آن را دگرگون کرده است.
«اوقات فراغت در هر کشور تابعى از نظام سیاسى آن کشور است. در نظام‌هاى دموکراتیک فعالیتهاى اوقات فراغت بیشتر به عهده م?سسات خصوصى است، در حالى که در نظام‌هاى دیکتاتورى مانند آلمان قبل از جنگ، اوقات فراغت مردم را برنامه‌ریزى و بر اساس اهداف دولتى جهت مى‌دهند.»
اهمّ فعالیتها و زمینه‌هاى گذران اوقات فراغت نوجوانان و جوانان، در 12 مورد به شرح ذیل ارائه مى‌گردند :
1. ورزش
ورزش و بازى از قدیم الایام یکى از صور مهم گذران اوقات فراغت بوده است و بسیارى از دانشمندان گرایش انسان به ورزش و بازى را ناشى از یک نیاز فطرى و غریزى مى‌دانند.
براى نمونه، راس معتقد است: «اشتیاق مردم امروزى به ورزش و بازى از عطش غریزى حاکى است؛ چه در دنیاى یکنواخت و زندگى شاق و ملال‌انگیز کنونى، بازى، خاطر را از امور عادى حیات منصرف مى‌کند و به امورى تازه که مطبوع طبع است معطوف مى‌دارد.»
پستالوزى اعتقاد داشت که ورزش و بازى ازطریق درگیرى‌ها، سرگرمى‌ها، کوشش‌ها و فعالیتها بر مجموعه اعمال لازم براى زندگى فرد کمک کرده و از این طریق انسجامى محکم میان روح و جسم برقرار مى‌کند.
فروبل ورزش و بازى را به مثابه ساده‌ترین راه بیان نیروى سازنده فرد در نظر داشت.
لیبرمن، از تحقیقات خود نتیجه گرفت که با فراهم آوردن فرصت‌ها توأم با بازى مى‌توان قدرت خلّاقیت را رشد داد.
در نهایت، هم چنان‌که علم، خواب، خوراک و استراحت داراى هدفى مى‌باشد، تفریح و سرگرمى هم داراى نتیجه مفید است و زمانى را که انسان براى تفریح و سرگرمى مى‌گذراند نیز باید در جهت اهدافى باشد.
یکى از مهم‌ترین اهداف ورزش آماده‌سازى جسم و روح انسان براى انجام کار مفید و بهتر است و در حقیقت، بهترین نوع تفریح که مى‌تواند جسم و روح ما را تقویت کرده و روح را تعالى بخشد، ورزش است که هم تفریح مى‌باشد و هم سازنده.
جمله معروف «عقل سالم در بدن سالم است» خود مصداقى از این جهت است.
ورزش ضمن آن که یک عمل تفریحى و نشاط‌آور و سرگرم‌کننده در ساعات اوقات فراغت است، وسیله‌اى م?ثر در حفظ سلامت بدن و نیرومندى جسم است، هم چنین تقویت‌کننده مهارت‌هاى حسى و حرکتى در فرد و در نهایت، مى‌تواند موجب افزایش قدرت تفکر فرد گردد.
2. هنر و فعالیتهاى مربوط به آن
خلق و ایجاد اصولا لذت‌بخش و تحریک‌کننده ذوق انسان است. لذتى که از پدید آمدن یک اثر هنرى و یا حتى از تهیه و تکمیل یا تعمیر وسایل مورد نیاز زندگى با کوشش شخص به انسان دست مى‌دهد، در اصلْ نوعى تغذیه روان و تقویت استعدادهاى نهفته انسانى را به همراه دارد و به سبب همین انگیزه درونى، مشغول شدن به این‌گونه فعالیتها در اوقات فراغت جنبه سازنده و آموزنده قوى داشته و تقویت و تلطیف مهارت‌هاى دستى و نیرومندى هنرى انسان را موجب مى‌شود.
«کاربرد نقاشى، قصه، داستان و نمایش در تشخیص مشکلات عاطفى و نابسامانى‌هاى روحى، خصوصآ در روان‌درمانى کودک و نوجوان مورد تأکید قرار دارد؛ زیرا هنر شیوه‌اى مناسب در بیان غیرمستقیم است. در این شیوه، مشکلات و محدودیت‌ها راحت‌تر بیان مى‌شود.» بنابراین، پر نمودن اوقات فراغت از طریق فعالیتهاى هنرى کاربردى فراوان دارد.
3. برنامه‌هاى کانون‌هاى فرهنگى و تربیتى
یکى دیگر از برنامه‌هاى گذران اوقات فراغت نوجوانان و جوانان در فصل تابستان، کانون‌هاى فرهنگى و تربیتى مى‌باشند که عمده کار آن ها فعالیتهاى هنرى، آموزشى، ورزشى، کلاس‌هاى قرآن، اردوهاى مختلف، کلاس‌هاى تقویتى و... مى‌باشد و چون این مراکز زیر نظر وزارت آموزش و پرورش اداره مى‌شوند و گردانندگان آن مربیان و معلمان مى‌باشند، مى‌توان از آن به عنوان مرکز مطمئن‌ترى براى گذران اوقات فراغت سودمند نوجوانان و جوانان یاد کرد.
«عده‌اى از صاحب‌نظران معتقدند که فعالیتهاى اوقات فراغت در نهایت موجب رشد و توسعه فرهنگى در جامعه خواهد شد و در اثر فعالیتهاى سالم از جمله شرکت در اردوهاى جمعى، نه تنها از فرصت‌هاى بیکارى و بعضآ بزهکارى اجتماعى کاسته مى‌شود، بلکه اشاعه فرهنگ عمومى و توسعه فرهنگى و نشاط و سرزندگى در جامعه افزایش خواهد یافت.»
4. ویدئو
یکى دیگر از زمینهها و فعالیتهاى گذران اوقات فراغت نوجوانان و جوانان تماشاى فیلم‌هاى ویدئویى است و برخى از جوانان و نوجوانان دیدن فیلم را براى گذران اوقات فراغت خود انتخاب مى‌کنند و شکى نیست که فیلم‌هاى مناسب ویدئویى به عنوان یک وسیله سمعى و بصرى مى‌تواند تأثیر عمیقى در طرز تفکر تماشاگران گذاشته و ساعات فراغت را کارساز نمایند.
البته بدیهى است که امکان استفاده منفى از این دستگاه نیز میسّر است و از سوى دیگر، تعداد زیادى دستگاه ویدئو در خانواده‌هاى ایرانى به نمایش فیلم‌هاى مختلف مشغولند.
«بیش از 75 درصد جوانان در اوقات فراغت خود به تماشاى ویدئو و سى دى پرداخته و در این خصوص فیلم‌هاى سینمایى و موسیقى را به سایر برنامه‌ها ترجیح مى‌دهند.»
یکى از عوامل مهم بزهکارى در بین نوجوانان، مشاهده سى‌دى‌هاى جنایى و تحریک‌کننده امور غیراخلاقى است. بنابراین ضرورت توجه خاصى به انواع رسانه‌ها در این زمینه ضرورى است.
رسانه‌هاى گروهى از طریق نمایش فیلم‌هاى جنایى، صفحات حوادث مطبوعات و رمان‌هاى پلیسى و جنایى در امر یادگیرى و ازدیاد جرایم تأثیر نامطلوبى دارند؛ چون بسیارى از مجرمین جوان سعى کرده‌اند خود را به جاى هنرپیشه‌هاى فیلم‌هاى جنایى گذارند. به عبارت ساده‌تر، اعمال آنها را تقلید نموده‌اند.
