وادى عرفان و فلسفه. درعینحال که معتقد بود فیلسوفان اسلامى از قرآن متأثر هستند
اختران آستان، ص: 17
و به آن استناد مىکنند، بدون تفکر فلسفى فهم بسیارى از آیات و روایات را مشکل مىدانست. بهباور علامه، فراگیرى فلسفه و عرفان باید نزد استاد باشد و آنهم استادى که خود، توان فهم مطالب را داشته باشد؛ چراکه نداشتن استاد، در تحصیل این علوم، موجب لغزش انسان مىشود. نیز، معتقد بود در استفاده از منابع و متون فلسفى، باید سِیر سادهبهمشکل را رعایت کرد و از آموختن علوم دیگر نظیر منطق، اصول، فقه، کلام و حکمت غافل نبود. همچنین، دانشجوى فلسفه باید استعداد و شوق لازم را داشته باشد.
علامهآشتیانى پس از استقرار در مشهد مقدس، بیش از چهل سال در حوزه و دانشگاه به تربیت شاگرد پرداخت. تربیتشدگانِ مکتب او، امروزه، از استادان مبرّز حوزههاى علمیه و دانشگاهها بهشمار مىآیند. حتى فیلسوفان برجسته غیرایرانى مثل ویلیام چیتک، بزرگترین مفسّر افکار ابنعربى در جهان انگلیسىزبان، در شمار شاگردان اویند.
پس از بهجاىگزاردنِ بیش از هفتاد اثر جاودان، عمدتاً در عرصه فلسفه و حکمت، دفتر زندگىِ استاد علامهآشتیانى، روز سوم فروردین بسته شد و پیکر مطهرش را در ضلع جنوبىِ صحن آزادى، در حرم مطهر، دفن کردند.
اختران آستان، ص: 18
شیخمجتبى قزوینى؛ حکیم قرآنى
1318 تا 1386 ق (ش)
آیتالله شیخمجتبى قزوینى در سال 1318 ق در یکى از روستاهاى قزوین، در خانوادهاى روحانى، چشم بهجهان گشود. مقدمات علوم اسلامى را تا سطح، در حوزه علمیه قزوین فراگرفت و براى ادامه تحصیل، راهىِ نجف اشرف شد و از محضر بزرگان آن روزگار، چون سیّدمحمدکاظم یزدى، میرزا محمدتقى شیرازى و میرزا محمدحسین نائینى، بهره جست؛ سپس، به قم مهاجرت کرد و از محضر درسىِ شیخعبدالکریم حائرى یزدى، مؤسس حوزه علمیه قم، بهرهمند شد و از سال 1341 ق، با سکونت در مشهد و استفاده از درس بزرگان این شهر، به تدریس معارف قرآنى و فقه و اصول پرداخت.
شیخمجتبى قزوینى، خود، از ارکان اصلىِ مکتب تفکیک، یعنى مخالفان فلسفه، بود؛ اما فلسفه را بهروش اجتهادى و همراه با نقد، تدریس مىکرد. ازجمله تألیفات شیخ، بیان الفرقان در پنج جلد، رسالهاى در نقد اصول یازدهگانه ملاصدرا شیرازى، رسالهاى در معرفگژ النفس و نیز آثارى در علوم غریبه است. شخصیتهاى مطرحى چون مقام معظم رهبرى و استاد محمدرضا حکیمى، از شاگردان ایشان هستند.
اختران آستان، ص: 19
مرحوم شیخ زندگى بسیار سادهاى داشت و نمونهاى مجسّم از پرهیزکارى و پارسایى بود. ایشان از طلبههاى درسخوان، سخت حمایت مىکرد و انحطاط اخلاقى جامعه و ازبینرفتن ارزشهاى دینى و تربیتى بسى رنجش مىداد. از مدافعان امامخمینى (ره) در قیام ضدّ نظام ستمشاهى بود و وقتى نظرش را درباره امام جویا شدند، فرمود: «امروز، امامخمینى (ره) دین است و ترویج خمینى، ترویج دین.»
شیخمجتبى قزوینى درباره تلاوت قرآن به تلاوت فجرى و تلاوت عقلى توصیه مىکرد: تلاوت فجرى را تلاوت سحرگاه تا طلوع فجر بیان مىکرد و بر آثار معنوى آن، بسیار تأکید داشت و تلاوت عقلى را تلاوتى همراه با صَرف زمان و کمال توجه و تعقّل راستین در معانى و حقایق قرآن مىدانست و به آن سفارش مىکرد.
مرحوم شیخ، سرانجام، پس از سالها مهاجرت علمى و تربیت صدها شاگرد فاضل، در روز 22 ذیحجه 1386 ق، مطابق با 14 فروردین 1346، چشم از جهان فروبست و در ضلع غربىِ صحن عتیق (انقلاب اسلامى) به خاکش سپردند.
اختران آستان، ص: 20
کتابنامه
جمعى از نویسندگان، گلشن ابرار، ج 1 و 2 و 3، چ 2، قم: معروف، 1382
رحمتى، حسینعلى، آشتیانى و احیاى میراث، تهران: پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامى.
زرینکوب، عبدالحسین، جستجو در تصوف ایران، تهران: امیرکبیر، 1369
زنگنه، ابراهیم، مشاهیر مدفون در حرم رضوى، مشهد: پژوهشهاى اسلامى، 1382.
عطاردى، عزیزالله، فرهنگ خراسان، تهران: عطارد، 1381.
نصر، سیّدحسین، عرض و طول تاریخ فلسفه اسلامى، تهران: فرد جاودان، 1377.
یاحقى، محمدجعفر، فرهنگ نامآوران خراسان، مشهد: بهنشر، 1382.
1270 تا 1339 ش
آیتالله حاج شیخهاشم قزوینى، در سال 1270 ش در قزوین متولد شد. مقدمات و قسمتى از سطح را در زادگاهش آموخت و براى تکمیل معلومات خود، به اصفهان رفت و دوره کامل خارج فقه را نزد مرحومکلباسى فراگرفت. وى پس از کسب اجازه اجتهاد از آیتالله حاجمیرزا محمد آقازاده و آیتالله میرزامهدى غروى اصفهانى، به مشهد مقدس سفر کرد و بهتدریس سطوح عالى فقه و اصول پرداخت. رسائل، مکاسب، کفایه و خارج اصول دروسى بودند که مرحومقزوینى در مدرسههاى فاضلخان و نوّاب مشهد، تدریس مىکردند.
آیتالله شیخهاشم قزوینى در مدتزمانى کوتاه، تأثیر ژرفى بر فضاى علمى و معنوىِ حوزه علمیه مشهد گذاشتند. شاگردان ایشان امروزه بعضاً از نامآوران و مشاهیر ایران و جهان اسلام بهشمار مىآیند. از آنجملهاند: آیتالله حاج میرزا مهدىِ نوغانى، آیتالله واعظ طبسى، استاد محمدتقى شریعتى، استاد کاظم مدیرشانهچى، استاد محمدرضا حکیمى و نیز حضرت آیتالله خامنهاى، رهبر معظم انقلاب.
اختران آستان، ص: 9
رهبر انقلاب، استاد خود را عالِمى بسیار متین، خوشبیان، اهل معنى، زاهد، بىاعتنا به دنیا و درعینحال بسیار روشنفکر معرفى کردهاند و استاد حکیمى، ایشان را نمونه مثالزدنىِ عالم دینى و روحانى اسلامىِ واقعى برشمرده است.
تبلیغ احکام و رسیدگى به امور مردم، یکى دیگر از خصوصیات این عالم ربّانى بود. وى همهساله در ایام تعطیلىِ حوزه علمیه، به زادگاه خود، دهستان قلعه، مسافرت مىکرد و در آنجا، مجالس وعظ تشکیل مىداد و مردم را موعظه مىکرد. ضمناً، به امور عمرانى آن محل هم همت مىگماشت. ساخت آبانبارهاى متعدد و تعمیر تعدادى مسجد و ...، ازایندست اقدامات است.
آیتالله قزوینى در حیات خود، در مسائل سیاسىِ خراسان و موضعگیرى درمقابل سیاستهاى دینستیزانه دوران پهلوى نیز نقشآفرینى کرد؛ بهطورىکه ازجمله دستگیرشدگانِ نهضت گوهرشاد بود. وى پس از انتقال به تهران، تا پایان حکومت رضاخانى اجازه
اختران آستان، ص: 10
بازگشت به مشهد را نیافت. آیتالله حاج شیخهاشم قزوینى در 20 ربیعالثانى 1381، مصادف با 22 مهر 1339، درگذشت و پیکر پاکش را در حرم مطهر، در راهروى رواق دارالضیافه، جنب کفشدارى 7 فعلى، دفن کردند.
اختران آستان، ص: 11
آیتالله میلانى؛ مرجع بیدار
1313 تا 1395 ق (1354 ش)
آیتالله سیّدمحمدهادى حسینى میلانى در سال 1313 ق، در خاندان فقاهت و اجتهاد، در نجف اشرف متولد شد. ایشان پس از طى مقدمات در نجف، دروس خارج فقه، اصول، فلسفه، کلام، تفسیر، اخلاق و ریاضیات را نزد استادان بزرگ زمان خویش، یعنى شیخالشریعه اصفهانى، میرزاحسین نائینى، سیّدحسین بادکوبهاى و سیّدابوالقاسم خوانسارى، آموخت و علاوه بر اجتهاد، اجازه روایى از علماى مطرح زمانه، دریافت کرد. آیتالله میلانى پس از تشرف به مشهد مقدس و زیارت امامرضا (ع) بهدرخواست مردم و علماى مشهد، در این شهر ماند و در جایگاه مرجع تقلید، به تدریس خارج فقه و اصول پرداخت.
ایشان با اوجگیرى مبارزات مردم در نهضت ملىشدنِ نفت و پس از آن، قیام امامخمینى (ره)، همگام با ملت ایران به مبارزه با رژیم شاه پرداخت و در حمایت از امامخمینى (ره) و نظریات سیاسى ایشان، در پیامى اظهار داشت: «آنچه شما گفتهاید، گفته همه روحانیان، بلکه گفته اولیاى خدا و ائمه اطهار (علیهمالسلام) است.»
آیتالله میلانى در کنار مبارزات سیاسى و مرجعیت
اختران آستان، ص: 12
دینى، از تبیین و ترویج دین اسلام و حقّانیت شیعه نیز غافل نبود و در مدت اقامت در مشهد، صدها نفر بهدست ایشان، به اسلام گرویدند: از آنجمله، پروفسور بولوین، جرّاح بلژیکى، است که پس از اسلامآوردن نام عبدالله را براى خود برگزید و هماکنون آرامگاهش در خواجهربیع مشهد قرار دارد.
ازجمله تألیفات مهم آیتالله میلانى در زمینههاى فقهى، اصولى، اعتقادى و ادبى، مىتوان به قادتُنا کَیف نَعرفُهُم، در نُه جلد درباره زندگانى و فضائل چهارده معصوم (علیهمالسلام)، محاضرات فى الفقه الامامیه، در ده جلد در موضوعات فقهى، تفسیر سوره جمعه و تغابن، مختصر الاحکام، حاشیه المکاسب و مناسک حج اشاره کرد.
آیتالله سیّدمحمدهادى میلانى، پس از عمرى خدمت و مجاهدت، در آخر رجب 1395، همزمان با 17 مرداد 1354، در مشهد مقدس درگذشت. او را در رواق توحیدخانه، واقع در پشت سرِ مبارک، بهخاک سپردند.
اختران آستان، ص: 13