پورتال اوقات فراغت اداره کل تبلیغات اسلامی چهارمحال و بختیاری

اصولاً پیامبر، پیام آور پاکی و نظافت بودند، نوشته اند در احوالات رسول گرامی اسلام (صلی الله علیه وآله) : وقتی مردم با پیامبر ملاقات می کردند، اولین ویژگی ای که از آن بزرگوار چشم و دلِ هر بیننده ای را نوازش می داد، آراستگی، پاکی و زیبایی آن حضرت بود . در عین حالی که در إسلام قرض کردن مذموم است و مذمّت شده است که بدون دلیل کسی از کسی قرض بگیرد، اما إسلام بخاطر اهمّیتی که به نظافت و بهداشت تَن و خانواده، قائل شده است، پیامبر اکرم (صلی الله علیه وآله) فرمودند : هرکس به خدا و روز قیامت ایمان دارد، إزاله و برطرف کردن موی عانه، زیر بغل را تا چهل روز به تأخیر نمی اندازد، اگر امکان آن را نیافت، قرض کند و بیش از این در این کار تأخیر نکند، یعنی اگر لازم شد برای برطرف کردن موی زاید بدن، کسی قرض کند، این قرض را شارع مقدس جایز دانسته اند .پیغمبر در نظافت و پاکی لباس و بدن، بی نظیر بودند. یک آدابی در وضو و در غسل مرسوم است، که همه آنها را پیامبر به نحو احسن انجام می دادند، علاوه بر آن دارد که اکثر روزها بدن خودشان را شستشو می دادند و این شستشو دادن و نظافت را عبادت می دانستند. یعنی در حقیقت این هم نوعی از اعمال عبادی آن بزرگوار به حساب می آمد .إسلام در رابطه با بهداشت دهان و دندان، و نظایر این ها دستورات فراوانی را داده است که گاهی انسان در أحکام اسلام، وقتی تفکر عمیق می کند؛ توجه او به  مسائلی جلب می شود، که ریزه کاری ها و دقت إسلام را در مسایل می رساند . در شرع  مقدس إسلام؛ جاروب زدن و پاکیزه نمودن حیاط خانه را مستحب شمردند، اولیاء خدا دوست نداشتند ظرف ها را به صورت ناشسته رها کنند، لذا می فرمایند : شب ها پیش از خواب، روی ظرف ها را بپوشانید. به خاطر احترامی که برای محیط زیست و أطراف؛ قائل بودند؛ إجازه نمی دادند که افراد کنار چاه آب آشامیدنی یا زیر درخت میوه دار یا بین قبرهای مردم، در جاده ها و محل عبور و رفت و آمد مردم و در محیط و حیاط خانه ها، قضای حاجت و دستشویی و توالت کنند، در این مراکز؛ این عمل را ممنوع می کردند. به معنای اینکه محیط زیست، محیطی که همه در آن زندگی می کنند، یک محیط عام است و نظافت و پاکیزگی محیط، شرط زندگی یک مسلمان است. عطسه ای که امروز دانشمندان و پزشکان و أطبا می گویند، می تواند میکروب را در فضا پخش کند، اسلام در 1400 سال قبل، به گفته پیامبر اکرم حضرت محمد (صلی الله علیه وآله) برای ما بیان کرده است : وقتی عطسه می کردند، با پارچه یا دستمالی، جلوی دهانشان را می گرفتند و آهسته عطسه می کردند . نیز در موقع خمیازه کشیدن، دستشان را برابر دهانشان می گرفتند. این ها همه به همان معنای نظافت و پاکیزگی محیط زیست است.

قَالَ رَسُولُ الله(صلی الله علیه وآله) : اَلنِّظَافَةُ مِنَ الإیِمَان . نظافت و پاکیزگی در اسلام، یکی از مباحثی که در جامعه ما مطرح است و در گذشته نیز مطرح بوده و در آینده هم مطرح خواهد بود، بحث نظافت است. پیامبر گرامی اسلام (صلی الله علیه وآله) در بیان أهمیت نظافت و بهداشت تن و رابطه آن با أبعاد معنوی و وجودی انسان فرمودند : نظافت را از ایمان دانستند و مؤمن را پاک و نظیف و کسی که رعایت نظافت می کند؛ از مؤمنین و نشانه های ایمان او بر شمردند، به این معنا که اگر نظافت را کامل رعایت نکند، ایمان کاملی هم ندارد . مولی موسی بن جعفر (علیه السلام) در روایتی؛ در رابطه با نظافت بدن، ده مطلب را جزء سنّت می شمارند و مستحب می دانند و این چنین می فرمایند : مسواک زدن، شستن دهان، إستنشاق بینی، شانه زدن سر، ختنه کردن، برطرف کردن موی زیر بغل و قسمت های مختلف بدن، ناخن گرفتن، حمام رفتن و شستشوی بدن، و می فرمایند که نظافت ظاهر انسان با پاکی روح او پیوند دارد.

این طرح در مسجد امام حسین ع شهر لردگان برگزار میشود تعداد شرکتکنندگاندر این طرح 22 نفر میباشند

بسم الله الرحمن الرحیم  کلاس ره توشه اوقات فراغت درمسجد امام حسین ع شهر لردگان برگزار میشود تعدادشرکت کنندگان22 نفر میباشد

فضیلت ماه مبارک رمضان از نگاه قرآن و احادیث/آماده شدن برای ضیافت الهی

یکی از ماه‌های بسیار پر برکت و پر اهمیت از نگاه اهل البیت (علیهم السلام    ) ماه مبارک رمضان می‌باشد. شاید بیشترین روایاتی که ماه‌های قمری وارد گردیده است، مربوط به ماه مبارک رمضان باشد    .

به گزارش نشاط ،

رمضان‏ ماه خدا

رسول خدا صلّى اللَّه علیه و آله و سلّم فرمود: شعبان ماه من است، و رمضان ماه خداوند متعال، رمضان بهار فقیران است، و خداوند متعال هم این قربانى‏ها را بدین جهت قرار داده، که افراد مسکین سیر شوند، پس به آنها طعام بدهید.

اتفاقات مهمی که دراین ماه مبارک اتفاق افتاده است

لازم به تذکر است که خیلی از وقایع در این ماه شریف اتفاق افتاده است که خود اهمیت این ماه را می‌رساند؛ مانند اینکه شبی که مسیح (علیه‌السلام) به آسمان رفت، نقل می‌کنند که طبق برخی روایات، شب بیست و یکم ماه مبارک رمضان بوده است. (1) و یا به نقل شیخ مفید، ولایتعهدی امام رضا (علیه السلام) در این ماه رخ داده است و همچنین در سومین روز از این ماه شریف جنگ تبوک که یکی از جنگ‌های پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) می‌باشد، رخ داده است؛ و باز نیز در این ماه شریف وفات حضرت ابوطالب در هفتمین روز از این ماه و وفات حضرت خدیجه در دهمین روز این ماه رخ داده است که پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) آن سالی که این دو اتفاق ناگوار رخ داد را عام الحزن (یعنی سال اندوه) نامگذاری فرمودند؛ و باز در دوازدهمین روز از این ماه شریف به دستور پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) عقد اخوت و برادری بین مومنین بسته شد. در پانزدهمین روز این ماه که نیمه‌ی ماه مبارک رمضان باشد، مقارن با ولادت با سعادت حضرت امام حسن مجتبی (علیه السلام) می‌باشد؛ و همچنین جنگ بدر نیز در ماه رمضان سال دوم هجرت، پس از مقطع نزول سوره رخ داد و برخی از آیات جهادی این سوره در پی زمینه‌سازی این جنگ است. که در روز هفدهم و یا هجدهم از ماه مبارک رمضان رخ داده است. (2) باز نیز در بیستم این ماه فتح مکه و پیروزی مسلمانان در مقابل مشرکین مکه رخ داد. در نوزهمین روز این ماه ضربت خوردن امام المومنین حضرت علی (علیه السلام) و شب بیست و یکم شهادت ایشان رخ داد؛ و آخرین اتفاقاتی که می‌توانیم از آن یاد نمائیم این است که جنگ نهروان (ییکی از جنگ‌های تحمیلی بر حضرت علی «علیه السلام») در روز بیست و چهارم این ماه رخ داده است. (3)

1- کتاب الخصال، ج 2، ص 508
    2- تفسیر تسنیم، ج 2، ص 53
    3- ره توشه تبلیغی، استاد قرائتی

علت نام گذاری ماه رمضان

ماه رمضان را از این جهت رمضان نامیده‏اند که در آن ماه گاهى از شدت گرما بره‏هاى گوسپندان و کره شترها مى‏مرده‏اند و گفته شده است به این نام، از آن جهت نامیده شده که گناهان را ذوب و نابود مى‏کند.

از پیغمبر صلى اللَّه علیه و آله روایت شده که این ماه رمضان نامیده شده، زیرا «یرمض الذّنوب» است یعنى گناهان را مى‏سوزاند (مى‏آمرزد).

معنى رمضان‏ و نهی از اینکه آن را رمضان صدا بزنند

رمضاناز مصدر «رمض‏» به معناى شدت گرما، و تابش آفتاب بر رمل... معنا شده است، انتخاب چنین واژه‏ اى براستى از دقت نظر و لطافت ‏خاصى برخوردار است. چرا که سخن از گداخته شدن است، و شاید به تعبیرى دگرگون شدن در زیر آفتاب گرم و سوزان نفس و تحمل ضربات بى امانش،زیرا که رمضان ماه تحمل شدائد و عطش می ‏باشد، عطشى ناشى از آفتاب سوزان یا گرماى شدید روزهاى طولانى تابستان    .

وعطش دیگر حاصل از نفس سرکشى که پیوسته می ‏گدازد، و سوزشش براستى جبران ناپذیر است.

1- شخصى بنام سعد، از امام باقر علیه السّلام روایت نموده و گفت: هشت تن در محضر آن بزرگوار بودیم و در باره «رمضان» صحبت مى‏کردیم، حضرت فرمود:

نگوئید «این رمضان» و نگوئید رمضان رفت، و رمضان آمد! زیرا «رمضان» نامى از نامهاى خداوند عزّ و جلّ مى‏باشد. نمى‏آید و نمى‏رود، آنکه مى‏آید و مى‏رود زائل و نیست‏شونده است، بلکه بگوئید: شهر رمضان (ماه رمضان) یعنى شهر اضافه گردیده به اسمى که نام خداست، ماهى که قرآن در آن ماه نازل گردید، و خداوند آن را حجّت و محلّ شادمانى براى اولیاء خود قرار داده است.

2- غیاث بن ابراهیم گوید: امام صادق علیه السّلام از پدر بزرگوارش از جدّش روایت نموده که فرمود: حضرت علىّ صلوات اللَّه علیه فرمودند: نگوئید رمضان، بلکه بگوئید «شهر رمضان» چون شما نمى‏دانید رمضان چیست!

شرح: «نهى در اینجا بمعنى حرام بودن نیست بلکه حمل بر کراهت شده است».

3. پیامبر اکر(ص): نگویید: رمضان؛ چون رمضان یکى از نام ھاى خداى متعال است، بلکه بگویید: ماه رمضان    .

ماه مبارک رمضان از نگاه قرآن

اهمیت این ماه را از نگاه قرآن کریم نمی‌توان انکار نمود که خدای تعالی در قرآن کریم اهمیت شایانی به این ماه قائل شده‌اند چنانکه می‌فرماید:

1. أَیَّامًا مَعْدُودَاتٍفَمَنْ کَانَ مِنْکُمْ مَرِیضًا أَوْ عَلَى? سَفَرٍ فَعِدَّةٌ مِنْ أَیَّامٍ أُخَرَوَعَلَى الَّذِینَ یُطِیقُونَهُ فِدْیَةٌ طَعَامُ مِسْکِینٍ فَمَنْ تَطَوَّعَ خَیْرًا فَهُوَ خَیْرٌ لَهُ وَ أَنْ تَصُومُوا خَیْرٌ لَکُمْ إِنْ کُنْتُمْ تَعْلَمُونَ         (بقره آیه 184) یعنی : چند روز معدودی را (باید روزه بدارید!) و هر کس از شما بیمار یا مسافر باشد تعدادی از روزهای دیگر را (روزه بدارد) و بر کسانی که روزه برای آنها طاقت‌فرساست؛ (همچون بیماران مزمن، و پیرمردان و پیرزنان،) لازم است کفّاره بدهند: مسکینی را اطعام کنند؛ و کسی که کارِ خیری انجام دهد، برای او بهتر است؛ و روزه داشتن برای شما بهتر است اگر بدانید!

2. شَهْرُ رَمَضَانَ الَّذِی أُنْزِلَ فِیهِ الْقُرْآنُ هُدًى لِلنَّاسِ وَبَیِّنَاتٍ مِنَ الْهُدَى? وَالْفُرْقَانِ فَمَنْ شَهِدَ مِنْکُمُ الشَّهْرَ فَلْیَصُمْهُ وَمَنْ کَانَ مَرِیضًا أَوْ عَلَى? سَفَرٍ فَعِدَّةٌ مِنْ أَیَّامٍ أُخَرَ یُرِیدُ اللَّهُ بِکُمُ الْیُسْرَ وَلَا یُرِیدُ بِکُمُ الْعُسْرَ وَلِتُکْمِلُوا الْعِدَّةَ وَلِتُکَبِّرُوا اللَّهَ عَلَى? مَا هَدَاکُمْ وَلَعَلَّکُمْ تَشْکُرُون(بقره آیه 185)یعنی : (روزه، در چند روز معدودِ) ماهِ رمضان است؛ ماهی که قرآن، برای راهنمایی مردم، و نشانه‌های هدایت، و فرق میان حق و باطل، در آن نازل شده است. پس آن کس از شما که در ماه رمضان در حضر باشد، روزه بدارد! و آن کس که بیمار یا در سفر است، روزهای دیگری را به جای آن، روزه بگیرد! خداوند، راحتی شما را می‌خواهد، نه زحمت شما را! هدف این است که این روزها را تکمیل کنید؛ و خدا را بر اینکه شما را هدایت کرده، بزرگ بشمرید؛ باشد که شکرگزاری کنید!

ماه مبارک رمضان از نگاه روایات و حدیث

باب فضیلت ماه‏ رمضان‏ و ثواب روزه داشتن آن

1. از جابر نقل شده است که امام باقر (ع) فرمود: اى جابر، هر کس ماه رمضان بر او در رسد و روزها را روزه بگیرد و بخشى از شب را به عبادت برخیزد، و دامن و زبان خود را از حرام نگه دارد و چشم خود را از حرام بپوشد و به کسى آزار نرساند، مانند روزى که مادرش او را زاییده است از گناهان خود بیرون مى‏رود. راوى مى‏گوید: به امام (ع) گفتم: فدایت شوم، این حدیث چه نیکوست! فرمود: این شرط هم چه سخت است!

2. و نیز از جابر نقل شده است که امام باقر (ع) فرمود: پیامبر خدا (ص) چون به هلال ماه رمضان نظر مى‏کرد، رو به قبله مى‏نمود، سپس مى‏گفت: «خداوندا، این ماه را همراه با امنیت و ایمان، و سلامتى و اسلام، و تندرستى شکوه‏مند، و روزى وسیع، و دفع بیماریها، و تلاوت قرآن، و یارى بر نماز و روزه، بر ما نو بگردان. خداوندا، ما را براى ماه رمضان سالم نگه‏دار و آن را نیز براى ما سالم بدار، و آن را از جانب ما بپذیر، تا ماه رمضان در حالى تمام شود که ما را آمرزیده باشى». سپس رو به سوى مردم مى‏کرد و مى‏فرمود: اى گروه مسلمانان، هنگامى که هلال ماه رمضان طلوع مى‏کند، شیاطین سرکش به زنجیر کشیده مى‏شوند، و درهاى آسمان و درهاى بهشت و درهاى رحمت همه گشوده مى‏شود، و درهاى دوزخ را مى‏بندند، و دعا مستجاب مى‏گردد، و هنگام هر افطارى براى خدا آزادشدگانى خواهد بود که آنان را از آتش آزاد مى‏کند، و هر شب منادیى ندا مى‏کند: «آیا درخواست‏کننده‏اى هست؟ آیا استغفارکننده‏اى هست؟ خداوندا، به هر انفاق‏کننده‏اى عوض ده و مال هر بخیلى را به دست تلف بسپار» تا چون هلال شوّال طلوع کرد، مؤمنان را ندا مى‏کنند که: صبحگاهان براى گرفتن جایزه‏هاى خود حاضر شوید که آن روز، روز پاداش است. سپس امام باقر (ع) فرمود: آگاه باشید، سوگند به آن کسى که جانم به دست اوست، این جایزه‏ها دینار و درهم نیست [بلکه آمرزش و رحمت الهى است‏].

3. زراره مى‏گوید: امام باقر (ع) فرمود: هنگامى که پیامبر (ص) از عرفات بازگشت و به سوى منى حرکت کرد، وارد مسجد شد. مردم بر گرد او جمع شدند و در باره شب قدر از او سؤال کردند. پیامبر (ص) براى خطبه ب‏پاخاست و پس از ثناى خدا فرمود:

«امّا بعد، کدام یک از شما در باره شب قدر از من سؤال کردید؟ من آن را از شما پنهان نکرده‏ام، زیرا بدان آگاه نیستم. اى مردم، بدانید که هر کس ماه رمضان بر او در رسد و سالم و تندرست باشد، پس روزها را روزه بگیرد و پاسى از شب را به عبادت برخیزد و مراقب نماز خویش باشد و به نماز جمعه رهسپار شود و در نماز عید فطر حاضر گردد، قطعا شب قدر را درک کرده و به جایزه پروردگار رسیده است. راوى گفت: امام صادق (ع) فرمود: به خدا سوگند به جوایزى رسیده است که مانند جوایز بندگان نیست.

4. ابو بصیر مى‏گوید: امام باقر (ع) فرمود: رسول خدا (ص) هنگامى که ماه رمضان فرا مى‏رسید و سه روز از ماه شعبان باقى مانده بود، به بلال مى‏فرمود که مردم را خبر کند. مردم گرد مى‏آمدند و پیامبر (ص) به منبر مى‏رفت و حمد و ثناى الهى به جاى مى‏آورد و سپس مى‏فرمود: اى مردم، این ماه که سرور ماههاى دیگر است فرا رسیده است. شبى در آن است که از هزار ماه بهتر است. در این ماه درهاى دوزخ بسته مى‏شود، و درهاى بهشت گشوده مى‏گردد. هر کس این ماه را درک کند و آمرزیده نشود، خدا او را از رحمت خود دور ساخته است، و هر کس پدر و مادرش را دریابد و مورد آمرزش قرار نگیرد، خدا او را از خود طرد کرده است، و هر کس نام من نزد او برده شود و بر من درود نفرستد و آمرزیده نشود، خداوند بزرگ او را از رحمت خود دور ساخته است.

5. زید بن على از پدرش از جدّش از على (ع) نقل کرده است که فرمود: چون ماه رمضان نزدیک شد، رسول خدا (ص) برخاست و حمد و ثناى الهى به جاى آورد، سپس فرمود: اى مردم، خداوند شرّ دشمن جنّى شما را از شما دور ساخته و فرموده است: «مرا بخوانید تا شما را پاسخ گویم» و وعده اجابت به شما داده است. آگاه باشید که خداوند بر هر شیطان سرکشى هفت فرشته از فرشتگان خود را گمارده است و تا این ماه تمام نشود آنها را رها نمى‏کند. بدانید که درهاى آسمان از شب اوّل این ماه گشوده است. آگاه باشید که دعا در این ماه پذیرفته مى‏شود.

فضائل ماه رمضان

گرچه ذکر تمام فضائل ماه مبارک رمضان از حوصله این مقال خارج است؛ ولی پرداختن و ذکر برخی از فضائل آن از نظر قرآن و روایات اسلامی خالی از لطف نیست    .

1. برترین ماه سال

ماه مبارک رمضان به جهت نزول قرآن کریم در آن و ویژگی‏های منحصری که دارد در میان ماه‏های سال‏قمری برترین است؛ قرآن کریم می‏فرماید: «ماه رمضان ماهی است که قرآن برای هدایت انسان‏ها در آن نازل شده است.»( سوره بقره، آیه     185)

پیامبر گرامی(صلی الله علیه و آله) درباره ماه رمضان می‏فرماید    : «ای مردم! ماه خدا با برکت و رحمت و مغفرت به شما روی آورد، ماهی که نزد خدا از همه ماه‏ها برتر و روزهایش بر همه روزها و شب‏هایش بر همه شب‏ها و ساعاتش بر همه ساعات برتر است، ماهی است که شما در آن به میهمانی خدا دعوت شده و مورد لطف او قرار گرفته‏اید، نفس‏های شما در آن تسبیح و خوابتان در آن عبادت، عملتان در آن مقبول و دعایتان در آن مستجاب است.... بهترین ساعاتی است که خداوند به بندگانش نظر رحمت می‏کند    ... .»⁵

2. نزول کتب آسمانی در این ماه

تمام کتب بزرگ آسمانی مانند: قرآن کریم، تورات، انجیل، زبور، صحف در این ماه نازل شده است. حضرت امام صادق(علیه السلام) می‏فرماید: «کل قرآن کریم در ماه رمضان به بیت المعمور نازل شد، سپس در مدت بیست سال بر پیامبر اکرم(صلی الله علیه و آله) و صحف ابراهیم در شب اول ماه رمضان و تورات در روز ششم ماه رمضان، انجیل در روز سیزدهم ماه رمضان و زبور در روز هیجدهم ماه رمضان نازل شد    .»⁶

پیامبر اکرم(صلی الله علیه و آله) می‏فرماید: «ماه رمضان به این نام خوانده شده است، زیرا گناهان را می‏سوزاند    .»

3. توفیق روزه

در ماه رمضان خداوند متعال توفیق روزه‏داری را به بندگانش داده است؛ «پس هر که ماه [رمضان] را درک کرد، باید روزه بگیرد.»( سوره بقره، آیه 185    )

انسان افزون بر جنبه مادی و جسمی، دارای بُعد معنوی و روحی هم هست و هر کدام در رسیدن به کمال مطلوب خود، برنامه‏های ویژه را نیاز دارند، یکی از برنامه‏ها برای تقویت و رشد بُعد معنوی، تقوا و پرهیزگاری است؛ یعنی اگر انسان بخواهد خودش را از جنبه معنوی رشد و پرورش دهد و به طهارت و کمال مطلوب برسد، باید هوای نفس خود را مهار کند و موانع رشد را یکی پس از دیگری بر دارد و خود را سرگرم لذت‏ها و شهوات جسمی نکند. یکی از اعمالی که در این راستا مؤثر و مفید است روزه‏داری است، قرآن کریم می‏فرماید: «... ای افرادی که ایمان آورده‏اید! روزه بر شما نوشته شد، همان گونه که بر پیشینیان از شما نوشته شده، تا پرهیزگار شوید.»( سوره بقره، آیه 183    )

4. وجود شب قدر در این ماه

شب قدر از شب‏هایی که برتر از هزار ماه است و فرشتگان در این شب به اذن خدا فرود می‏آیند و جمیع مقدرات بندگان را در طول سال تعیین می‏کنند(سوره قدر، آیه 1 ـ 5) و وجود این شب در این ماه مبارک نعمت و موهبتی الهی بر امت پیامبر گرامی اسلام(صلی الله علیه و آله) است و مقدرات یک سال انسان‏ها   (حیات، مرگ، رزق و...) براساس لیاقت‏ها و زمینه‏هایی که خود آنها به وجود آورده‏اند تعیین می‏شود و انسان در چنین شبی با تفکر و تدبر می‏تواند به خود آید و اعمال یک سال خود را ارزیابی کند و با فراهم آوردن زمینه مناسب بهترین سرنوشت را برای خود رقم زند.⁷

حضرت امام صادق(علیه السلام) می‏فرماید: «تقدیر مقدرات در شب نوزدهم و تحکیم آن در شب بیست و یکم و امضاء آن در شب بیست و سوم است.»⁸

5. بهار قرآن

نظر به این ‏که قرآن کریم در ماه مبارک رمضان نازل شده و تلاوت آیات آن در این ماه فضیلت بسیاری دارد، در روایات اسلامی، از ماه رمضان به عنوان بهار قرآن یاد شده است؛ چنان‏ که حضرت امام باقر(علیه السلام) می‏فرماید: «هر چیزی بهاری دارد و بهار قرآن ماه رمضان است.»⁹

یک نکته!

بدیهی است فضائل و ثواب‏هایی که برای ماه مبارک رمضان و روزه‏داری ذکر شده و به برخی از آن‏ها اشاره شد، از آنِ کسانی است که حقیقت آن را درک کنند و به محتوای آن عمل و در گفتار و کردار به کار گیرند و به آن‏ها جامه عمل بپوشانند. چنان در روایات اسلامی برای روزه‏داری آدابی ذکر شده و کسانی که صرفاً تلاوت قرآن می‏کنند، ولی به آیات و احکام آن عمل نمی‏کنند و یا آن که از روزه‏داری تنها رنج گرسنگی و تشنگی را می‏کشند و بوسیله گناه، تأثیر روزه را از بین می‏برند و ماه مبارک رمضان و فضای معنوی آن تأثیری بر اشخاصی بر جای نمی‏گذارد، مورد نکوهش قرار گرفته‏اند.

چنان‏که پیامبر اکرم(صلی الله علیه و آله) به زنی که با زبان روزه کنیز خود را دشنام می‏داد فرمود: چگونه روزه‏داری و حال آن‏که کنیزت را دشنام می‏دهی؟! روزه فقط خودداری از خوردن و آشامیدن نیست، بلکه خداوند آن را علاوه بر این دو، مانع کارها و سخنان زشت که روزه را بی‏اثر می‏کنند قرار داده است، چه اندکند روزه‏داران و چه بسیارند کسانی که گرسنگی می‏کشند.»¹⁰

حضرت امام سجاد(علیه السلام) در دعای حلول ماه رمضان به درگاه خداوند عرض می‏کند: به وسیله روزه این ماه یاریمان ده تا اندام‏های خود را از معاصی تو نگه داریم و آنها را به کارهایی گیریم که خشنودی تو را فراهم آورد، تا با گوش‏هایمان سخنان بیهوده نشنویم و با چشمانمان به لهو و لعب نشتابیم و تا دستمانمان را به سوی حرام نگشاییم و با پاهایمان به سوی آن‏چه منع شده ره نسپاریم و تا شکمهایمان جز آن‏چه را تو حلال کرده‏ای در خود جای ندهد و زبان‏هایمان جز به آن‏چه تو خبر داده‏ای و بیان فرموده‏ای گویا نشود... .»¹¹

بنابراین، در ماه مبارک باید تمام اعضا و جوارح را از حرام دور نگه داشت و با اخلاص، توکل و توسل از اهل‏بیت(علیهمالسلام) و عمل به دستورها و احکام قرآن کریم و دوری از گناهان، انجام توبه نصوح و واقعی، عبادت، شب‏زنده‏داری، درک فضیلت شب قدر و... فضیلت ماه مبارک رمضان را درک کرد و از آن در راستای رسیدن به کمال حرکت کرد و باید در این ماه به گونه‏ای خودسازی کرد که با اتمام ماه مبارک تأثیر و فواید آن در روح و جان افراد باقی باشد و اثر آن تا ماه رمضان سال بعد ماندگار باشد.

1. مفردات الفاظ القرآن، راغب اصفهانی، ص 209، دارالکتاب العربی، بیروت.

2. بحارالانوار، علامه مجلسی، ج 55، ص 341، مؤسسه الوفاء، بیروت.

3. ر.ک: الکافی، محمد بن یعقوب کلینی، ج 2، ص 628، دارالکتب الاسلامیة، تهران.

4. وسائل الشیعه، شیخ حر عاملی، ج 2، ص 628، دارالکتب الاسلامیة، تهران.

5. ر.ک: وسائل الشیعه، همان، ج 10، ص 313.

6. ر.ک: الکافی، همان، ج 2 ،ص 628.

7. تفسیر المیزان، علامه طباطبایی، ج 18، ص 132؛ ج 19، ص 90، مؤسسه مطبوعاتی اسماعیلیان، قم.

8. وسائل الشیعه، همان، ج 10، ص 354.

9. وسائل الشیعه، همان، ج 6، ص 203.

10. الکافی، همان، ج 4، ص 87.

11. الصحیفة السجادیة، امام سجاد(علیه السلام) ص 186، دفتر نشر الهادی، قم.

قالَ رسول اللَّه(ص): اَلصَّوْمُ جُنَّةٌ مِنَ النَّار.(21    )
روزه سپر است از آتش جهنم

حدیث 22
قالَ رسول اللَّه(ص    ): مَنْ صامَ شَهَرَ رَمَضانَ فَاجْتَنِبَ فِیهِ الْحَرامَ وَالْبُهْتانَ رَضِىَ اللَّهُ عَنْهُ وَ اَوْجَبَ لَهُ الْجِنانِ.(22    )
هر کس ماه رمضان را روزه بگیرد و در آن از حرام و بهتان دورى کند خداوند از او راضى شده و بهشت را بر او واجب مى‏کند    .

حدیث 23
قالَ رسول اللَّه(ص): ثَلاثَةٌ مِنْ رَوْحِ اللَّهِ، اَلتَّهَجُدُ مِنَ اللَّیْلِ بِالصَّلاةِ وَلِقاءِ الْاَخَوانِ‏الصَّوْمِ.(23)
سه چیز از روح خداست: شب زنده دارى با نماز، جویاى حال برادران و روزه گرفتن.

حدیث 24
قالَ رسول اللَّه(ص): اِنَّ اللَّهَ تَعالى وَکَّلَ مَلائِکَتَه بالدُّعاءِ لِلصّائِمینَ.(24)
همانا خداوند تعالى دستور داده است ملائکه‏ها روزه داران را دعا کنند.

حدیث 25
قالَ رسول اللَّه(ص): نَوْمُ الصَّائمِ عِبادَةٌ، وَصُمْتُهُ تَسْبیحٌ وَعَمَلُهُ مُتَقَبَّلُ وَدُعاءُهُ مُسْتَجابٌ.(25)
خواب روزه دار عبادت است، سکوتش تسبیح، عملش قبول شده و دعایش پذیرفته است.

حدیث 26
قالَ رسول اللَّه(ص): لا تُرَدُّ دَعْوَةَ الصَّائِمِ.(26)
دعاى روزه دار رد نمى‏شود.

حدیث 27
قالَ رسول اللَّه(ص): لِلْجَنَّةِ بابُ یقالُ لَهُ: الرَّیَّانُ لا یَدْخُلُ مِنْهُ الاّ الصَّائِمُونَ.(27)
براى بهشت درى است بنام ریّان از او وارد نمى‏شود مگر روزه داران.

حدیث 28
قالَ الکاظم(ع): دَعْوَةُ الصَّائِمِ یُسْتَجابُ عِنْدَ اِفْطارِهِ.(28)
دعاى روزه دار هنگام افطار قبول مى‏شود.

حدیث 29
قالَ رسول اللَّه(ص): ما مِنْ عَبْدٍ یَصْبَحُ صائِماً فَیُشْتَمُّ فَیَقُول اِنّى صائِمٌ سَلامٌ عَلَیْکَ اِلاَّ قالَ الرَّبُّ تَبارَکَ وَتَعالى اِسْتَجارَ عَبْدى بِالصَّوْمِ مِنْ عَبْدى اَجیرُوهُ مِنْ نارى وَادْخُلُو جَنَّتى.(29)
هر بنده روزه‏دارى که دشنام داده شود در مقابل آن گوید درود خدا بر تو من روزه هستم مگر اینکه خداوند تبارک و تعالى گوید بنده روزه‏دار من به من پناه آور او را از آتش چهنم پناه داده و وارد بهشت کنید.

 حدیث 30
قالَ الصادق(ع): ما مِنْ مُؤْمِنٍ صامَ فَقَرَءَ اِنَّا اَنْزَلْناهُ فى لَیْلَةِ الْقَدْرِ عِنْدَ سُحُورِهِ وَ عِنْدَ اِفْطارِهِ اِلاّ کانَ فیما بَیْنَهُما کَالْمُتَشَحِّط بِدَمِهِ فی سَبیلِ اللَّه.(30)
هر مؤمن روزه دار هنگام سحر و افطارش سوره قدر را بخواند همانند کسى است که در فاصله این دو وقت در راه خدا به خونش آغشته شده است.

 حدیث 31
قالَ رسول اللَّه(ص): لِلصَّائِمِ فَرْحَتانِ فَرْحَةٌ عِنْدَ فِطْرِهِ وَ فَرَحَةٌ یَوْمَ القِیامَةِ.(31)
براى روزه دار در دو وقت شادى است هنگام افطار و روز قیامت.

حدیث 32
قالَ على(ع): لِکُلِّ شَی‏ءٍ زَکاةٌ وَزَکاةُ الْبَدَنِ الصِّیامُ.(32)
براى هر چیزى زکاتى است و زکات بدن روزه است.

حدیث 33
قالَ الصادق(ع): اِنَّما فَرَضَ اللَّهُ الصِّیامَ لِیَسْتَوِىَ بِهِ الْغَنِىُّ وَالْفَقیرُ.(33)
خداوند روزه را واجب کرد تا ثروتمند و فقیر یکسان باشند.

حدیث 34
قالَ فاطمة الزهر(س): فَرَضَ اللَّهُ الصِّیامَ تَثْبیتاً للِاِْخْلاصِ.(34)
خداوند روزه را براى محکم کردن اخلاص واجب کرده است.

حدیث 35
قالَ على بن موسى الرض(ع): فَلِمَ اُمِرُوا بِصَوْمِ شَهْرُ رَمَضانَ لااَقَلَّ مِنْ ذلِکَ وَلا اَکْثَرَ؟ قیلَ لِاَنَّهُ قُوَّةٌ الْعِبادَةِ اَلَّذی یَعُمُّ فیهِ الْقَوِىُّ الضَّعیفُ.(35)
اگر پرسیده شد چرا روزه ماه رمضان کمتر و زیادتر از این نشد جواب داده شود؛ زیرا این مدت توان نیروى است شامل قوى و ضعیف مى‏شود.

 حدیث 36
قالَ رسول اللَّه(ص): اِنَّما سُمِىَ اَلرَمَضانُ لِاَنَّهُ یُرْفِضُ الذُّنُوبَ.(36)
براستى که این ماه، رمضان نامیده شد؛ زیرا گناهان را از بین مى‏برد.

حدیث 37
قالَ رسول اللَّه(ص): وَالَّذی نَفْسى بِیَدِهِ لَخُلُوفِ فَمِ الصَّائِمِ اَطْیَبُ عِنْدَاللَّهِ مِنْ ریحِ الْمِسْکِ.(37)
سوگند به خدا همانا بوى دهان روزه دار در نزد خدا بهتر است از بوى مشک.

حدیث 38
قالَ رسول اللَّه(ص): صُومُوا تَصِحُّوا.(38)
روزه بگیرید تا سالم بمانید.

حدیث 39
قالَ رسول اللَّه(ص): مَنْ صامَ رَمَضاناً وَ اِحْتِساباً غَفَرَاللَّهُ لَهُ ما مَضى مِنْ ذُنُوبِهِ.(39)
هر کس ماه رمضان را روزه بگیرد و از کارهاى حرام دور شود خداوند گناهان گذشته او را مى‏بخشد.

حدیث 40
قالَ رسول اللَّه(ص): یا مَعْشَرَ الشُّبانِ مَنْ اِسْتَطاعَ مِنْکُمْ الْباءَةَ فَلِیَتَزَوَّجَ فَاِنَّهُ اَغَضُّ لِلْبَصَرِ وَاَحْصَنُ لِلْفَرْجِ وَمَنْ لَمْ یَسْتَطِعْ فَعَلَیْهِ بَالصَّوْمِ فَاِنَّهُ لَهُ وَجاءٌ.(40)
اى جوانان سالم ازدواج کنید که آن به چشم‏پوشى از نامحرمان و حفظ آبرو بهتر است و هر کس نتوانست ازدواج کند روزه بگیرد که به کنترل غریزه جنسى بهتر است

قالَ الباقر(ع): اِنَّ لِجَمْعِ شَهْرِ رَمَضانَ لَفَضْلاً عَلى جَمیعِ سایِرِ الشُّهُورِ کَفَضْلِ رسول اللَّه(ص) عَلى سایِرِ الرُّسُلِ.(13    )
همانا براى ماه رضمان نسبت به سایر ماه‏ها برترى است همانند برترى رسول خد(ص) نسبت به سایر پیامبران   .

حدیث 14
قالَ رسول اللَّه(ص): هُوَ )شَهْرُ رَمَضانَ( شَهْرٌ اَوَّلَهُ رَحْمَةٌ وَاَوْسَطُهُ مَغْفِرَةٌ وَآخَرهُ عِتْقٌ مِنَ النَّار.(14)
او )ماه رمضان( ماهى است که اولش رحمت، وسطش آمرزش و پایانش رهایى از آتش جهنم است.

حدیث 15
قالَ على(ع): اَلصَّوْمُ عِبادَةٌ بَیْنَ الْعَبْدِ وَخالِقِهِ لا یَطَّلِعُ عَلَیْها غَیْرُهُ.(15)
روزه عبادتى است بین بنده و آفریدگارش که غیر از خدا کسى از آن آگاهى ندارد.

حدیث 16
قالَ رسول اللَّه(ص): لِکُلِّ شَی‏ءٍ بابٌ وَبابُ الْعِبادَةِ اَلصَّوْمُ.(16)
براى هر چیزى درى است و در عبادت روزه مى‏باشد.

حدیث 17
قالَ رسول اللَّه(ص): الصَّوْمُ نِصْفُ الصَّبْرِ.(17)
روزه نصف صبر است صبر هم نصف ایمان است.

حدیث 18
قالَ رسول اللَّه(ص) عن جبرئیل عن اللَّه تعالى: کُلُ عَمَلِ اِبْنُ آدَمَ لَهُ اِلاَّ الصَّوْمِ وَهُوَ لى اَنَا اَجْزِءُ بِهِ.(18)
همه اعمال نیک فرزند آدم به خودش بر مى‏گردد غیر از روزه که براى من است و من به او جزا خواهم داد.

حدیث 19
قالَ رسول اللَّه(ص): عَلَیْکَ بِالصَّوْمِ فَاِنَّهُ لا عَدْلَ لَهُ.(19)
رسول خدا به یکى از یارانش فرمود: بر تو باد روزه؛ زیرا روزه همتا ندارد.

حدیث 20
قالَ الباقر(ع): بُنِىَ الْاِسْلامُ عَلى خَمْسَةِ أَشْیاءٍ عَلَى الصَّلاةِ وَالزَّکاةِ وَالْحَجِّ وَالصَّوْمِ وَالْوِلایَةِ.(20)
اسلام بر مبناى پنچ چیز برقرار است: نماز، زکات، حج، روزه و دوستى اهل بیت(ع).

مقدمه    :
«الحمدللَّه الذى هدانا لحمده، و جعلنا من اهله لنکون لاحسانه من الشاکرین و لیجزینا على ذلک جزاء المحسنین ... والحمدللَّه الذى جعل من تلک السبل شهره شهر رمضان شهر صیام، و شهر الاسلام و شهر الطهور، و شهر المحیص و شهر القیام الذى انزل فیه القرآن، هدى للناس و بینات من الهدى و الفرقان    ».
رمضان ماه خداست، ماه رحمت، مغفرت، ماه برترین ماه‏ها و شب قدرش بهترین شبهاست، رمضان ماه رابطه خلق و خالق و عبد و معبود است، رمضان ماه نزول کتابهاى آسمانى و قرآن مبین است    . رمضان ماه اخلاص و تقواست، رمضان ماه ایثار، صبر و مقاومت است . رمضان ماه روزه، مبارزه و جهاد با نفس است، رمضان ماه تقرب، پرورش ایمان، عبادت و عمل است، رمضان ماه بررسى اعمال و تقدیر برنامه هر سال است، رمضان ماه به بند کشیدن شیطان انس و جن است. آرى آنان که فرزندان رمضان شدند و شیطان را به بند کشیدند در مبارزه با دشمنان بشریت و استکبار جهانى پیروزند و با پایان ماه با شادى عیدى و هدیه و نماز، کارنامه قبولى را دریافت و مدال پیروزى را به سینه مى‏زنند. از آنجایى که نمى‏توان ماه خدا را آنچنان که است معرفى کرد مگر با سخنان پاسداران دین و وارثان وحى، لذا بر آن شدیم با غوص در بحر مواج معارف اهل بیت، از سخنان دُرَربار و هم‏سوى وحىِ این ماه پیامبر گرامى اسلام و امامان معصوم چهل حدیث را در چهار موضوع زیر انتخاب کرده و به خدمت پیروان مکتبشان ارائه دهیم: در فضیلت ماه رمضان، روزه، روزه‏داران و فلسفه روزه. قم، احمد محسن‏زاده

 حدیث 1
قالَ الباقر(ع): لِکُلِّ شَىْ‏ءٍ رَبیعٌ وَرَبیعُ الْقُرآنِ شَهْرُ رَمَضان.(1)
براى هر چیز بهارى است و بهار قرآن ماه رمضان است.

حدیث 2
قالَ على(ع): شَهْرُ رَمَضانَ شَهْرُ اللَّهِ وَشَعْبانُ شَهْرُ رَسُولُ اللَّهِ وَرَجَبُ شَهْرى.(2)
ماه رمضان ماه خداست و ماه شعبان ماه رسول خدا و رجب ماه من است.

حدیث 3
قالَ رسول اللَّه(ص): لَوْ یَعْلَمَ الْعَبْدُ ما فى رَمَضانَ لَوَدَّ اَنْ یَکُونَ رَمَضانُ اَلسَنَةَ.(3)
اگر بنده خدا مى‏دانست در ماه رمضان چه فضیلتى است دوست مى‏داشت که تمام سال رمضان باشد.

حدیث 4
قالَ الصادق(ع): اَفْضَلُ الْجِهادِ الصَوْمُ فى الْحَرِّ.(4)
بهترین جهاد روزه دارى در هواى گرم است.

حدیث 5
قالَ رسول اللَّه(ص): اِنَّ اَبْوابَ السَّماءِ تُفْتَحُ فِى اَوَّلِ لَیْلَةٍ مِنْ شَهْرِ رَمَضانَ وَلا تُغْلَقُ اِلى اخَرِ لَیْلَةٍ مِنْهُ.(5)
درهاى آسمان در اولین شب ماه رمضان گشوده مى‏شود و تا آخرین شب بسته نمى‏شود.

حدیث 6
قالَ الرض(ع): مَنْ قَرَءَ فى شَهْرِ رَمَضانَ آیَةً مِنْ کِتابِ اللَّهِ کانَ کَمَنْ خَتَمَ الْقُرانَ فى غَیْرِ مِنَ الشُّهورَ.(6)
کسى که در ماه رمضان یک آیه از قرآن بخواند مانند کسى است که در ماه‏هاى دیگر تمام آن را خوانده است.

حدیث 7
قالَ رسول اللَّه(ص): اِنَّ الْجَنَّةَ لَتُنْجَدُ وَتُزَیَّنُ مِنَ الْحَولِ اِلى اَلْحَولِ لِدُخُولِ شَهْرِ رِمَضانَ.(7)
همانا بهشت تزیین و اراسته مى‏شود از سالى به سال دیگر به خاطر ورود به ماه رمضان.

حدیث 8
قالَ الصادق(ع): اِذا نَزَلَتْ بِالرَّجُلِ النَّازِلَةِ اَوْ شِدةٍ فَلِیَصُمْ.(8)
هنگامى‏که انسان را گرفتارى پیش آمد روزه گیرد.

حدیث 9
قالَ على‏بن الحسین(ع): اَلسَّلامُ عَلَیْکَ مِنْ شَهْرٍ )رمضان( لا تَنافُسُهُ الْاَیامُ مِنْ شَهْرٍ.(9)
درود بر تو اى ماهى که هیچ ماهى با تو مسابقه و رقابت ندارد.

حدیث 10
قالَ رسول اللَّه(ص): اِنَّ الْجَنَّةَ مُشْتاقَةٌ اِلى اَرْبَعَةَ نَفَرٍ اِلى ... وَصائِمِ شَهْرِ رَمَضانَ.(10)
همانا بهشت به چهار نفر مشتاق است، به ... و کسى که در ماه رمضان روزه بدارد.

حدیث 11
قالَ رسول اللَّه(ص): شَهْرُ رَمَضانَ سَیِّدُ الشُّهُورِ وَلَیْلَةُ الْقَدْرِ سَیِّدُ اللَّیالى.(11)
ماه رضمان سرور ماه‏ها و شب قدر سرور شبهاست.

-روزه واقعى

قال امیرالمومنین علیه السلام: الصیام اجتناب المحارم کما یمتنع الرجل من الطعام و الشراب    .

امام على علیه السلام فرمود    :

روزه پرهیز از حرامها است همچنانکه شخص از خوردنى و نوشیدنى پرهیز مى‏کند. (بحار ج 93 ص 249    )

10-برترین روزه

قال امیرالمومنین علیه السلام: صوم القلب خیر من صیام اللسان و صوم اللسان خیر من صیام البطن    .

امام على علیه السلام فرمود    :

روزه قلب بهتر از روزه زبان است و روزه زبان بهتر از روزه شکم است. (غرر الحکم، ج 1، ص 417، ح 80    )

11-روزه چشم و گوش

قال الصادق علیه السلام: اذا صمت فلیصم سمعک و بصرک و شعرک و جلدک    .

امام صادق علیه السلام فرمود    :

آنگاه که روزه مى‏گیرى باید چشم و گوش و مو و پوست تو هم روزه‏دار باشند.«یعنى از گناهان پرهیز کند    .»

(الکافى ج 4 ص 87، ح 1    )

12-روزه اعضا و جوارح

عن فاطمه الزهرا سلام الله علیها: ما یصنع الصائم بصیامه اذا لم یصن لسانه و سمعه و بصره و جوارحه    .

حضرت زهرا علیها السلام فرمود    :

روزه‏دارى که زبان و گوش و چشم و جوارح خود را حفظ نکرده روزه‏اش به چه کارش خواهد آمد. (بحار، ج 93 ص 295    )

    ...

    -روزه بى ارزش

قال امیرالمومنین علیه السلام  :

کم من صائم لیس له من صیامه الا الجوع و الظما و کم من قائم لیس له من قیامه الا السهر و العناء.

امام على علیه السلام فرمود:

چه بسا روزه‏دارى که از روزه‏اش جز گرسنگى و تشنگى بهره‏اى ندارد و چه بسا شب زنده‏دارى که از نمازش جز بیخوابى و سختى سودى نمى‏برد. (نهج البلاغه، حکمت 145)

.....

-جرعه نوشان بهشت

قال رسول الله صلى الله علیه و آله:

من منعه الصوم من طعام یشتهیه کان حقا على الله ان یطعمه من طعام الجنة و یسقیه من شرابها.

رسول خدا صلى الله علیه و آله فرمود:

کسى که روزه او را از غذاهاى مورد علاقه‏اش باز دارد برخداست که به او از غذاهاى بهشتى بخورانند و از شرابهاى بهشتى به او بنوشاند. (بحار الانوار ج 93 ص 331 )

.........

-مژده به روزه‏داران

قال الصادق علیه السلام:

من صام لله عزوجل یوما فى شدة الحر فاصابه ظما و کل الله به الف ملک یمسحون وجهه و یبشرونه حتى اذا افطر.

امام صادق علیه السلام فرمود:

هر کس که در روز بسیار گرم براى خدا روزه بگیرد و تشنه شود خداوند هزار فرشته را مى‏گمارد تا دست‏به چهره او بکشند و او را بشارت دهند تا هنگامى که افطار کند. (الکافى، ج 4 ص 64 ح 8; بحار الانوار ج 93 ص 247 )

...........

-رمضان ماه رحمت

قال رسول الله (صلى الله علیه و آله) :... و هو شهر اوله رحمة و اوسطه مغفرة و اخره عتق من النار.

رسول خدا (صلى الله علیه و آله) فرمود:

رمضان ماهى است که ابتدایش رحمت است و میانه‏اش مغفرت و پایانش آزادى از آتش جهنم.

(بحار الانوار، ج 93، ص 342 )

33-فضیلت ماه رمضان

قال رسول الله (صلى الله علیه و آله):

ان ابواب السماء تفتح فى اول لیلة من شهر رمضان و لا تغلق الى اخر لیلة منه

رسول خدا (صلى الله علیه و آله) فرمود: درهاى آسمان در اولین شب ماه رمضان گشوده مى‏شود و تا آخرین شب آن بسته نخواهد شد. (بحار الانوار، ج 93، ص 344 )

34-اهمیت ماه رمضان

قال رسول الله (صلى الله علیه و آله)

لو یعلم العبد ما فى رمضان لود ان یکون رمضان السنة

رسول خدا (صلى الله علیه و آله) فرمود: اگر بنده «خدا» مى‏دانست که در ماه رمضان چیست [چه برکتى وجود دارد] دوست مى‏داشت که تمام سال، رمضان باشد. (بحار الانوار، ج 93، ص 346 )

35-قرآن و ماه رمضان

قال الرضا (علیه السلام)

من قرا فى شهر رمضان ایة من کتاب الله کان کمن ختم القران فى غیره من الشهور.

امام رضا (علیه السلام) فرمود:

هر کس ماه رمضان یک آیه از کتاب خدا را قرائت کند مثل اینست که درماههاى دیگر تمام قرآن را بخواند.

(بحار الانوار ج 93، ص 346 )

......

دعای روزه داران
قال الکاظم (علیه السلام)
دعوة الصائم تستجاب عند افطاره
امام کاظم (علیه السلام) فرمود:دعای شخص روزه دار هنگام افطار مستجاب می شود.
بحار الانوار ج 92 ص 255 ح 33.